Readings

Çfarë vlen në të vërtetë? Si u bë patriarkati ekonomik forca që më copëtoi.

… a është ekonomia funksionar dhe mjet i patriarkatit – apo është patriarkati funksionar dhe mjet i ekonomisë? – Marilyn Waring

Nga këndvështrimi ekonomik përçarja që solli viti 2020 na tregoi dy gjëra thelbësore: se jeta jonë varet nga puna e kujdesit, veçanërisht ajo e papaguar e që ende kryhet kryesisht nga gratë, dhe se një mënyrë tjetër është e mundshme.

Është më se e vërtetë që Covid-19 solli në pah, me një qartësi verbuese, sferën tradicionale të grave: ekonominë familjare. Sepse ekonomia, si disiplinë intelektuale që formëson më së shumti politikat dhe vendimet financiare në mbarë botën, e ka prejardhjen nga fjala e lashtë greke që do të thotë “menaxhim i familjes”. Dhe nëse ndonjë disiplinë ka nevojë për një valë të re menaxherësh të zotë për të transformuar mënyrën e saj të ngurtësuar të të menduarit dhe për ta rimenduar për këtë mijëvjeçar të ri ajo është pikërisht ekonomia.

Në formën e saj aktuale, ekonomia kryesore (mainstream) po dështon të adresojë shumë nga çështjet kritike të kohës sonë, përfshirë dhunën me bazë gjinore e racore, ndryshimet klimatike, pabarazinë, varfërinë, urinë, zhdukjen e specieve, shkatërrimin e ekosistemeve, grabitjen e tokës dhe privatizimin e ujit. Siç shkroi në vitin 2020 Ross Gittins, redaktor i ekonomisë në Sydney Morning Herald: “mendimtarët më të shquar të ekonomisë botërore ende po përballen me pyetjen e turpshme se përse këshillat e profesionit të tyre ndër dekada duket se i kanë përkeqësuar jetët tona në vend që t’i përmirësonin.”

Siç e ka dëshmuar viti i fundit, gratë shkëlqejnë në menaxhimin e familjes. Megjithatë, përmes një sërë vendimesh të qëllimshme të marra gjatë shekullit XIX, puna jetike e grave u etiketua si joproduktive dhe u hoq nga vëmendja. Në qendër të këtij fshirjeje ishte Alfred Marshall, babai i ekonomisë neoklasike, i cili mbështeste kufizime të rrepta ndaj zgjedhjeve të grave, nga frika se mos silleshin egoistisht. Puna riprodhuese e grave ishte përjashtuar tashmë nga sfera e ekonomisë nga Adam Smith dhe të tjerë, por Marshall e institucionalizoi këtë përjashtim përmes ndarjes së re ndërmjet punës në treg dhe jashtë tregut.

Mjaftonte që regjistrimi i popullsisë në Angli dhe Wales më 1881 t’i vendoste qartë gratë – bashkëshortet dhe të gjitha ato që angazhoheshin me punët e shtëpisë – në kategorinë “Klasa e Papunësuar”; por më pas, duke ndjekur këshillat e Marshall-it, kjo kategori u fshi krejtësisht nga regjistrimi zyrtar. Pse? Sepse nëse kjo veprimtari kryesore e grave do të përfshihej në llogaritje, “përqindja e grave të angazhuara me punë do t’i ngjante asaj të burrave”. Në veprën e tij Parimet e Ekonomisë, botuar më 1890, Marshall shkruante se punësimi i grave përbënte “një përfitim të madh, për aq sa ndihmon në zhvillimin e aftësive të tyre; por një dëm, për aq sa i tundon ato të neglizhojnë detyrën për të ndërtuar një shtëpi të vërtetë dhe për të investuar përpjekjet e tyre në kapitalin personal të karakterit dhe aftësive të fëmijëve të tyre”.

A tingëllon kjo si diçka e vjetruar? Pikëpamjet e Marshall-it vazhdojnë të ndikojnë matematikën e ekonomisë globale, raportet e regjistrimit të popullsisë dhe llogaritë kombëtare të të ardhurave që prodhojnë shifrat gjoja objektive nga të cilat varen vendimmarrësit globalë.

Kjo fshirje u institucionalizua në Sistemin e Kombeve të Bashkuara për Llogaritë Kombëtare (UNSNA) më 1953, një sistem që mori formë në vitet 1940 për t’i mundësuar SHBA-së dhe Britanisë së Madhe menaxhimin e ekonomive të tyre gjatë luftës. Sot, qeveritë përdorin UNSNA-në për të gjeneruar shifrat vjetore të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB), i cili është bërë masa e paracaktuar e rritjes ekonomike. Sipas kësaj llogarie, shpenzimet e mëposhtme të gjitha rrisin PBB-në dhe, rrjedhimisht, sipas përkufizimit, nxisin rritjen ekonomike: kostot e luftës (aktualisht të vlerësuara në rreth 14 trilionë dollarë në vit globalisht), trafikimi i paligjshëm i njerëzve dhe drogës dhe pastrimi i ndotjeve si derdhjet e naftës.

Por puna e papaguar e grave në shtëpi dhe gjithë puna e papaguar e kujdesit nuk përfshihen fare në llogaritje, dhe për këtë arsye nuk kontribuojnë në PBB apo në atë që quhet rritje ekonomike. Megjithatë, në vitin 1995, Raporti i Zhvillimit Njerëzor i Kombeve të Bashkuara vlerësoi se puna e papaguar e grave kapte vlerën e 11 trilionë dollarëve amerikanë në vit. Sipas raportit, nëse puna e grave do të vlerësohej siç duhet, është shumë e mundur që ato do të dilnin, në shumicën e shoqërive, si të barabarta, në mos si fitueset kryesore të bukës,  duke qenë se punojnë më shumë orë se burrat. Nëse statistikat kombëtare do ta regjistronin plotësisht këtë kontribut “të padukshëm” ekonomik të grave, thuhej në raport, atëherë do të ishte e pamundur që politikanët t’i shpërfillnin ato në vendimmarrjen politike dhe financiare.

Sikur vetëm të na numëronin punën, atëherë nuk do të mund të na injoronin! Ne jemi gjysma e popullsisë së botës: numrat janë në anën tonë. Po sikur, në këtë botë të prekur nga Covid-i, të kërkonim që çdo qeveri të ridrejtonte ato 14 trilionë dollarë që çdo vit shpenzohen për luftë dhe vdekje, drejt punës sonë që sjell jetë dhe kujdes?

Gra të jashtëzakonshme në një moment të gabuar të historisë

Nëse fshirja ekonomike e grave është e prekshme, ajo është e lidhur ngushtë me mishin dhe gjakun tim. Në vitin 2018, pas dhjetë vitesh duke shkruar për kapitalizmin, fillova të mendoj në mënyrë të veçantë për gratë dhe ekonominë. Është një temë që përsëritet në familjen time: gjyshja ime, si adoleshente që kishte ikur nga shtëpia, punoi si nëpunëse në Bankën e Anglisë gjatë Luftës së Parë Botërore; dy nga vajzat e saj u diplomuan për ekonomi gjatë Luftës së Dytë. Unë studiova ekonomi në fund të viteve ’80 dhe tani vajza ime po studion ekonomi.

Kur gjyshja ime vdiq, më la trashëgim albumin e saj me kujtime. Ajo që lexova aty përmes artikujve të gazetave ishte rrëfimi i katër fëmijëve të shkëlqyer: tre vajza dhe një djalë, babai im. Por pas fragmenteve të shpërndara fshihet një histori më e errët – një histori për gratë dhe ekonominë. Karriera e gjatë dhe e ndritur e babait tim dallohet qartë: fillimisht në gazetarinë ekonomike, pastaj në financë dhe bankë. Por pas saj qëndrojnë karrierat e ndërprera të hallave të mia, gra brilante që jetuan në një moment të gabuar të historisë. Premtimi i hershëm i më të voglës prej tyre, Nancy, është dokumentuar me entuziazëm në faqet e gazetave.

Kur Nancy shfaqet për herë të parë, në moshën 12-vjeçare, ajo është tashmë një veterane e radios: “Gjatë dy viteve që ndodhet në Sidney, pasi erdhi nga Anglia, Nancy Gleeson-White … ka pasur 150 paraqitje në radio.” Pak kohë më vonë,  për të shkruhej kjo:

E trajnuar për skenën, aktorja nga Sidney, Nancy Gleeson-White ka fituar vlerësime të larta në fushën e ekonomisë në Universitetin e Sidney, duke qenë gruaja e vetme në historinë e fakultetit të ekonomisë që është diplomuar me rezultate të shkëlqyera. Tani si praktikante në Departamentin e Punëve të Jashtme … shpreson që karriera ta çojë jashtë vendit. Në moshën 20-vjeçare ishte njëra nga tri gratë nga e gjithë Australia që fituan vend në këtë program praktikantësh.

Në vitin 1953, në moshën 24-vjeçare, ajo u bë gruaja e parë australiane e emëruar diplomate në Britaninë e Madhe. Nga sa kam kuptuar unë, ky ishte momenti kur gjithçka ndryshoi për të. Në Londër, ajo u dashurua me një diplomat të lartë britanik dhe për të mundur të martohej, iu desh të hiqte dorë nga karriera e saj. Kjo ishte rregulla e asaj kohe. Që nga ai moment, në albumin e gjyshes sime, Nancy shfaqet si Zonja Tomlinson, gruaja simpatike dhe pritësja elegante e shoqërisë londineze, bashkëshortja e një ambasadori britanik të shquar. Gradualisht, ajo zhduket nga skena: fillimisht e mbuluar nga artikuj për burrin e saj, e më pas, duke u zhdukur plotësisht.

Në vitin 1974, pasi përjetoi një krizë të rëndë, Nancy iu nënshtrua një prej lobotomive të fundit të kryera në Angli.

Pesë dekada më pas, fshirjet e grave që halla ime i mishëroi në mënyrën më të tmerrshme dhe të drejtpërdrejtë vazhdojnë të infektojnë dhe të devijojnë mekanizmat që qeverisin ekonominë globale.

Në vitin 1993, Sistemi i Kombeve të Bashkuara për Llogaritë Kombëtare (UNSNA) prezantoi “llogaritë satelitore”, të cilat japin udhëzime për vlerësimin e punës së papaguar të shtëpisë, qoftë përmes inputeve (sa do të kushtonte nëse do të paguhej), qoftë përmes produkteve (vlera e mallrave dhe shërbimeve të prodhuara). Por kjo punë ende klasifikohet si jashtë kufijve të prodhimit të përcaktuar nga UNSNA – çka do të thotë se vazhdon të përjashtohet nga ekonomia dhe për rrjedhojë edhe nga statistikat zyrtare që e udhëheqin atë. Në vitin 2006, hera e fundit që Byroja Australiane e Statistikave (ABS) e mati këtë punë, u gjet se puna e papaguar në shtëpi do ta kishte rritur PBB-në me 39.2%. Megjithëse ABS deklaroi se vlerësimi i kësaj pune ishte një përpjekje me vlerë sepse ofronte një pasqyrë më të plotë të veprimtarive ekonomike të vendit, ajo vazhdon të prodhojë pasqyra të paplota: shifra vjetore të PBB-së që i japin punës së papaguar të shtëpisë dhe kujdesit shoqëror vlerën prej zero.

Ky përjashtim, së bashku me fshirjen e ekosistemeve të planetit, po na vret në kuptimin më të drejtpërdrejtë të fjalës. Ekonomia është historikisht e verbër ndaj grave, familjes dhe botës natyrore.

Ende të nënvlerësuara dhe të nënpaguara

Tema e grave dhe ekonomisë është e gjerë dhe e lashtë – por si fushë kërkimore akademike është relativisht e re, që nga botimi i librit historik në vitin 1988 Counting for Nothing: What Men Value and What Women Are Worth, nga Marilyn Waring, politikane e Zelandës së Re dhe themeluese e ekonomisë feministe. Waring ka thënë për kërkimin e saj mbi Sistemin e Llogarive Kombëtare të Kombeve të Bashkuara (UNSNA): “Si feministe në vitet ’70, po e zbulonim disiplinë pas disipline mënyrën se si përvoja e burrave paraqitej si përvojë universale. Dyshoja se e njëjta gjë do të vlente edhe për ekonominë. Dhe po, ashtu ishte.” Kur më në fund lexoi vëllimet e shumta të UNSNA-së, ajo që gjeti e bëri të shpërthente në lot: një pasazh që “e përjashtonte krejtësisht punën e papaguar që tradicionalisht bëhet nga gratë, duke e cilësuar si ‘pa rëndësi ose me rëndësi të vogël’”. Ky vlerësim u përdor për të justifikuar përjashtimin nga llogaritjet ekonomike.

Nëse kjo jep një ide për përmasat sistemike të problemit, po sjell edhe tre fakte të tjera që e bëjnë akoma më të prekshëm.

Së pari, në Australi në vitin 2020, gratë paguheshin mesatarisht 242.90 dollarë në javë më pak se burrat – gratë vazhdojnë të nënvlerësohen dhe të nënpaguhen, ndërsa puna e tyre është përgjithësisht më e pasigurt se ajo e burrave.

Së dyti, një në çdo 130 gra dhe vajza në botë – 29 milionë njerëz – jeton në skllavëri moderne, një term që përfshin punën e detyruar, martesat e detyruara, borxhet që lidhen me punën, shërbimin shtëpiak të imponuar dhe trafikimin e qenieve njerëzore.

Dhe së fundi, burrat zotërojnë mbi 80% të tokës së punueshme. Kjo statistikë tronditëse u përllogarit nga ekonomistja e Oxford, Linda Scott, autore e librit The Double X Economy: The Epic Potential of Empowering Women. Duke uzurpuar burimin kryesor të pasurisë materiale të njerëzimit, burrat kanë mundur të ruajnë pushtetin mbi kapitalin botëror për qindra, madje mijëra vjet.

Duke qenë kështu, nuk është për t’u habitur që ekonomia vazhdon të jetë disiplina më e dominuar nga burrat në universitetet e mbarë botës – edhe më shumë se shkencat natyrore, teknologjia, inxhinieria dhe matematika. Është koha për të ndryshuar këtë realitet. Të drejtat riprodhuese, liria për t’u larguar nga marrëdhëniet abuzive dhe liritë e tjera nuk kanë kuptim pa fuqizim ekonomik. Kjo nuk ka të bëjë vetëm me përmirësimin e kushteve individuale; kërkon një ndryshim tërësor sistemik – një vizion si ai i aktivistes feministe dhe shkrimtares Rickey Gard Diamond dhe kolegeve të saj, që në vitin 2020 themeluan nismën An Economy of Our Own (AEOO) për të bashkuar, edukuar dhe fuqizuar ekonomikisht gratë dhe grupet e margjinalizuara.

Disiplina e ekonomisë moderne zakonisht daton me librin ikonik të Adam Smith-it Hetim mbi Natyrën dhe Shkaqet e Pasurisë së Kombeve, botuar më 1776. Pikëpamja optimiste e Smith-it për sistemin në zhvillim të fabrikave dhe për mekanizmin që sipas tij i rregullon ato – tregun – vazhdon të përshkojë ekonominë edhe më shumë se dy shekuj më vonë. Hyjnizimi që ai i bëri tregut si arbitër suprem dhe menaxher, si dhe institucionalizimi pasues i analizës kosto-përfitim si busulla e saj e pagabueshme, kanë elemente të mendimit magjik – përfshirë bindjen e Smith-it se nëse çdo njeri vepron në mënyrë egoiste, do të arrihet një ekuilibër natyral i shpërndarjes së pasurisë.

Megjithatë, kjo verbëri e Smith-it krijoi themelin për UNSNA-në, që më pas u përhap nëpër Evropë si pjesë e programit të investimeve të pasluftës, përmes Planit Marshall. Ky sistem iu imponua edhe vendeve “në zhvillim” nga gjigantët financiarë të pasluftës si OKB-ja dhe Banka Botërore, investimet e të cilëve kërkonin matshmëri dhe llogaridhënie – e matja dhe llogaridhënia ekonomike sot janë sinonime me UNSNA-në dhe përllogaritjet e PBB-së. Që nga ajo kohë, këto shifra janë përdorur si mjete politike për t’i ndihmuar qeveritë kombëtare të maksimalizojnë rritjen ekonomike, të udhëhequra nga ajo që njihet si “kurba Kuznets”. Kjo është teoria e ekonomistit Simon Kuznets, sipas së cilës “pabarazia në të ardhura do të ulet automatikisht në fazat e avancuara të zhvillimit kapitalist, pa marrë parasysh politikat ekonomike apo dallimet ndërmjet vendeve, derisa të stabilizohet në një nivel të pranueshëm.” Apo, siç e tha ekonomisti Robert Solow: “Rritja ekonomike është si një valë që i ngre të gjitha varkat.”

Kuznets, më vonë, e përshkroi vetë teorinë që i solli Çmimin Nobel si “5% informacion empirik dhe 95% spekulim –ndoshta të ndikuar nga dëshira për të besuar.” Ndërkohë, “Modeli i Rritjes” i Solow-it përfshinte këtë shënim në fund: “Mund ta imagjinojmë këtë teori si të vlefshme për aq kohë sa toka bujqësore mund të zgjerohet në zona të virgjëra pa rritje të kostos.”

Në vitin 1988, Marilyn Waring i quajti me të drejtë këto si “modele propagandistike”. Rickey Gard Diamond dhe ekipi i saj në An Economy of Our Own (AEOO) po i kundërshtojnë këto sofizma ekonomike përmes edukimit dhe fuqizimit të grave dhe minoriteteve, që të bëhen aktorë të ndryshimit në debatin publik mbi ekonominë. Gard Diamond thotë: “Për ne, ekonomia nuk është thjesht çështje shifrash dhe bilancesh, por një sistem i ndërlidhur vlerash gjinore që lavdëron ‘trimin financiar’ dhe përçmon gjithçka ‘femërore’ – përfshirë edhe Tokën.”

Ky është momenti për të ripërkufizuar vetë idetë tona mbi punën dhe vlerën e saj. Është koha që puna e papaguar dhe ajo e nënpaguar e kujdesit të vendoset në qendër të ekonomisë – në qendër të familjes sonë globale. Është koha të investojmë në ndryshime strukturore për të ndërtuar një ekonomi që vlerëson vërtet punën e domosdoshme për mbijetesën tonë dhe për sistemet ekologjike që e bëjnë jetën në Tokë të mundur.

Duke folur gjuhën e gabuar

Është shkatërruese të kuptosh se ajo që ti e di se është pasuria e vërtetë e planetit – jo vetëm gjithë puna e papaguar e kujdesit, por edhe vetë biosfera e gjallë – përkufizohet si jo-produktive dhe vlerësohet me zero. Kam shkruar gjerësisht për atë që më duket çmenduri: përpjekja për t’i përfshirë këto vlera në sistemet ekzistuese të kontabilitetit global si masa të monetizuara (çmenduri, sepse kjo llogaritje ekonomike kurrë nuk mund të shprehë vlerën e pafund të sistemeve të gjalla të Tokës) – dhe njëkohësisht për fshirjen dhe degradimin e tmerrshëm që ndodh nëse nuk e bëjmë këtë.

Në vitin 2014, i trajtova këto çështje në librin Six Capitals, përmes një paradigme të re kontabiliteti që përpiqet të adresojë krizat sociale dhe mjedisore të kohës sonë duke u kërkuar bizneseve të japin llogari për katër “depo” të reja vlere, ose “kapitale”, përveç kapitalit financiar dhe atij të prodhuar: kapitalin intelektual, njerëzor, shoqëror dhe natyror.

Që atëherë, jam gjendur në një pozitë të pakëndshme: duke besuar fort se problemet që trajton libri im – pasuria e munguar e “njerëzve dhe planetit” dhe dështimi i sistemeve tona korporative dhe kombëtare të llogaritjes për ta vlerësuar atë – janë çështje thelbësore të ekonomisë bashkëkohore, ndërkohë që njëkohësisht besoj po aq fort se mënyra e propozuar për t’i adresuar, përmes konceptualizimit të kësaj pasurie të panumëruar si “kapitale”, është rruga e gabuar për t’i dhënë asaj vlerë. E them qartë këtë në libër. Por, për shkak se e quajta Six Capitals, vetë titulli u bë një shprehje e shkurtër që në thelb fshiu rezervat e mia, kompleksitetet dhe alternativat që diskutoj, duke i dhënë idesë një rezonancë ikonike që u përhap qartë në korridoret e fuqisë globale.

Nëse siç thotë ekonomistja Kate Raworth, ekonomia është “gjuha amtare” e politikës publike – sepse çdo politikë formulohet me fjalët e saj – atëherë fjalët që ajo përdor kanë pasoja materiale. Shkalla e shkatërrimit të shkaktuar nga gjuha e kapitalit dhe përdorimi i saj i pavetëdijshëm për të përshkruar një pyll të gjallë unik, burimin e vetëm të ujit të ëmbël të një ekosistemi, njerëzit e rraskapitur që punojnë për një korporatë shumëkombëshe apo gratë në një fabrikë në Bangladesh që punojnë orë të gjata për pagesa mjerane – më copëzoi.

Në vitin 2016, isha në Manhattan për të folur në konferencën inauguruese mbi qëndrueshmërinë të organizuar nga New York Hedge Fund Roundtable – një ngjarje që vetë ishte frymëzuar nga Six Capitals. E pranova ftesën sepse besoja se të flasësh nga zemra, apo të paktën të përpiqesh, në këto qendra të pushtetit mund të çelte një mendje, një zemër. Por atë ditë, ishte mendja ime ajo që u çel – ose u thye – në një sesion paraditeje ku tre menaxherë të njohur investimesh lavdëronin burimin më të ri dhe të sigurt të qëndrueshëm të vlerës: një kapital natyror.

E quanin “ari blu” – dhe m’u deshën disa çaste për të kuptuar se po flisnin për ujin. Jo për një kapital, jo për ndonjë lloj ari. Por për një molekulë pa çmim e që mban jetën gjallë. Gjatë asaj dite të gjatë, më pushtoi ndjesia e pashprehshme se po flisja në gjuhën e gabuar – një gjuhë që më përkufizonte vetvetiu në anën e gabuar, në anën e financierëve që e shihnin ujin si mundësinë e radhës për fitim, e jo si një të drejtë themelore të njeriut.

Kushtet e tyre janë shumë të vogla për ne

Për gjithë ato vite, kisha folur me zërin e babait tim, jo në gjuhën time amtare. Duke përdorur zërin e tij, ndieja se në njëfarë mënyre po e tradhtoja dhe heshtja vetveten – një prej të fshirave dhe të panumëruarve në sistemin ekonomik. Por unë kisha studiuar ekonomi dhe kisha besuar se mund të përdorja gjuhën dhe logjikën e saj për t’i treguar vetë sistemit të saj boshllëqet, për të nxjerrë në pah mungesat në strukturat që kishim ndërtuar ndër shekuj.

Por problemi ishte pikërisht aty, te “ne”-ja. S’kishte asnjë “ne”. Ky ishte një sistem ekonomik i ndërtuar pjesë pas pjese, ligj pas ligji, koncept pas koncepti, teori ekonomike pas teorie – nga burrat.

Atë ditë në New York ndjeva deri në thelb të qenies sime fuqinë e kësaj të vërtete: kisha ngecur në gjuhën e patriarkatit të aplikuar. Librat e mi më kishin futur në nëntokën e kapitalizmit global, ku kisha takuar njerëz nga bota e biznesit, politikës dhe organizatave joqeveritare – shumica burra – që përpiqeshin të përballonin një sërë krizash sociale dhe mjedisore gjithnjë e më të dukshme. Pas pesë vitesh duke dëgjuar retorikën e tyre dhe ndjekur nismat e tyre, e kuptova se edhe pse shumë prej tyre me të vërtetë donin të kujdeseshin për “njerëzit dhe planetin”, mendësia, gjuha, puna dhe institucionet e tyre mbeteshin të ngujuara në një sistem, parazgjedhja e të cilit është të privilegjojë paranë, fitimin dhe rritjen ekonomike – në kurriz të gjithçkaje tjetër në Tokë.

Në janar 2020, ndërsa përgatitesha të flisja për librin në Evropë dhe SHBA, pata një tjetër krisje. Asnjëherë më parë nuk kisha pasur frikë të flisja në publik, por tani isha e tmerruar. Konferencat u shtynë për shkak të Covid-it, por kur e rikujtoj tani, mendoj se ajo që më trembte ishte frika se mos po e tradhtoja veten duke folur sërish në atë gjuhë patriarkale të kapitalit.

Aty ishte pika ime pa kthim. Nuk do të flas më për ato “gjashtë kapitale” dhe as për përpjekjen për të vlerësuar “shoqërinë dhe natyrën”, “njerëzit dhe planetin” sipas kushteve të tyre. I hedh poshtë kushtet e tyre. Kushtet e tyre janë shumë të vogla për ne, shumë të ngushta për gjithçka që jemi si qenie njerëzore dhe për sistemet e gjalla të Tokës. Qëndroj ende pas librit tim: ai bën një punë të rëndësishme në sintetizim, sqarimin e rrëfimin dhe vazhdon të frymëzojë ata/o që punojnë brenda sistemit por, megjithëse modeli i kontabilitetit me “gjashtë kapitale” është një mjet i vlefshëm diagnostikues, ai nuk është një shërim.

Disa muaj pas asaj krisjeje, pranova të shkruaja këtë ese. Pothuajse menjëherë më pas, u tërhoqa. Kur redaktori më pyeti pse, u trondita nga shpërthimi i zemërimit dhe pikëllimit që më pushtoi – pikëllim për përvojën time brenda stomakut të kapitalizmit dhe zemërim për punën e madhe “të padukshme” të bërë nga kaq shumë gra ndër kaq shumë vite. Dhe e gjeta veten ende të ndjekur nga hija e hallës sime të jashtëzakonshme, Nancy Gleeson-White, premtimi i hershëm i së cilës është shkruar në copëzat e gazetave që mbushin albumin e gjyshes sime. Dhe mendja e saj e bukur ishte fshirë kur ishte vetëm 45 vjeçe. Nancy mishëron idenë e fshirjes – në mënyrën më të dhimbshme dhe më të fuqishme – në një familje që u formësua nga gjuha dhe pritshmëritë e ekonomisë.

Një hapësirë shoqërore e shenjtë

Në Sidney gjatë ditës së marshimit March 4 Justice kundër dhunës me bazë gjinore, hodha sytë drejt turmës së dendur – njerëz të të gjitha moshave dhe gjinive, nga gjyshet e deri te foshnjat. Ishte një nga 40 marshimet e organizuara në gjithë vendin, që mblodhën rreth 110,000 njerëz, të mobilizuar nga një postim në Twitter i Janine Hendry, e cila bëri thirrje për të formuar një rreth grash përreth Parlamentit Kombëtar. Ajo turmë e madhe më kujtoi, ndër të tjera, zbulimin që kishte bërë Steve Bannon – strateg politik i ekstremit të djathtë në SHBA dhe ish-bankier investimesh – i cili e kishte kuptuar se këto marshime globale të grave përbëjnë një forcë të re politike të fuqishme: “Nuk është vetëm #MeToo. Nuk është vetëm kundër ngacmimit seksual. Është një lëvizje kundër patriarkatit. Ka ardhur fundi i 10,000 viteve të historisë së shkruar.”

Dëgjova zërat e grave që folën – lidere, të fuqishme, të patrembura dhe të vendosura, disa prej tyre të mbijetuara, historitë e të cilave dëshmonin më fuqishëm se çdo statistikë për fshirjen sistemike të grave – ne, që jemi 51% e australianëve – dhe që kemi mbetur të padukshme dhe të heshtura. Plaka aborigjene Aunty Shirley bëri një mirëseardhje dhe përshkroi “trajtimin sistemik të grave aborigjene si ‘më pak se qenie njerëzore’ që nga koha e kolonizimit”, duke shtuar se “faktet historike të përdhunimit të grave … datojnë që nga viti 1788”.

Dhe pikërisht nga kjo protestë, pashë si mund të duket një ekonomi e reformuar rrënjësisht. Në këtë vizion, studentët/et e ekonomisë ulen zbathur jashtë, në tokë, në kontakt me dheun, aroma dhe ndjesia e të cilit ua kujton se është pikërisht kjo tokë që ka rëndësi. Ata/o dëgjojnë urtësinë e të moshuarve, duke filluar me gratë e Kombeve të Para, të cilat i mirëpresin në vendin e tyre, tregojnë historitë dhe ndajnë mençurinë e tyre. Ata/o mësojnë se ekonomia është arti i menaxhimit dhe kujdesit për Tokën, për këtë shtëpi të përbashkët planetare – dhe kësisoj, për ne vetë, të gjithë ne, në mënyrë të barabartë; dhe se ekonomia është një hapësirë shoqërore e shenjtë, e ndërtuar mbi marrëdhënie kujdesi.

Ashtu siç më ka mësuar përvoja ime personale brenda gjuhës dhe substancës së ekonomisë, se gratë dhe Toka vërtet kanë vlerë, ajo më ka mësuar gjithashtu se janë marrëdhëniet e kujdesit, e jo sasia e kapitalit, ato që duhet të maksimizojmë. Urgjentisht. Tani.

Ky është fragment i redaktuar nga “Griffith Review 73: Hey, Utopia!”, nën redaktimin e Ashley Hay.

Jane Gleeson-White

E përktheu: Riola Morina

Lexoni artikullin origjinal këtu.

Përkthimi i këtij artikulli është mbështetur nga Ambasada Holandeze përmes projektit “Fuqizimi i Grave në Treg të Punës”, i cili zbatohet nga Qendra Kosovare për Studime Gjinore dhe QIKA.