Readings

Gratë e tjera afgane

Në fshat, vrasja e pafund e civilëve i ktheu gratë kundër pushtuesve që pretendonin se po i ndihmonin.

Një pasdite të vonë në gushtin e kaluar, Shakira dëgjoi një goditje në portën e shtëpisë së saj. Në Luginën Sangin, e cila është në Provincën Helmand në Afganistanin jugor, gratë nuk duhet të shihen nga burrat që nuk kanë lidhje familjare me to dhe kështu djali i saj nëntëmbëdhjetë vjeçar, Ahmed, shkoi te porta. Jashtë ishin dy burra me bandolierë dhe turbanë të zinj, që mbanin pushkë. Ata ishin anëtarë të talebanëve, të cilët po bënin një sulm për të tërhequr fshatrat nga Ushtria Kombëtare Afgane. “Nëse nuk largoheni menjëherë, të gjithë do të vdesin”, paralajmëroi njëri nga burrat.

Shakira, e cila është në të dyzetat e hershme, e mblodhi familjen e saj: burri i saj, një tregtar opiumi, i cili ishte në gjumë të thellë duke iu nënshtruar tundimeve të produktit të tij dhe tetë fëmijët e saj, përfshirë Nilofarin njëzet vjeçare, e vjetër sa vetë lufta, e të cilën Shakira e quajti “zëvendëse”, sepse ajo ndihmonte në kujdesin për të vegjlit. Familja kaloi një urë të vjetër këmbësore që përfshinte një kanal, pastaj vijuan rrugën përmes kallamishteve dhe parcelave të parregullta të fasuleve dhe qepëve, pranë shtëpive të errëta dhe të zbrazëta. Fqinjët e tyre poashtu ishin paralajmëruar, dhe përveç pulave endacake dhe bagëtive jetime, fshati ishte bosh.

Familja e Shakiras eci për orë të tëra nën diellin përcëllues. Ajo filloi të ndiejë zhurmat e largëta dhe pa njerëz që vërshonin nga fshatrat buzë lumenjve: burra duke u përkulur poshtë paketave të mbushura me gjithçka, gratë që ecnin shpejt aq sa kishin mundësi nga burkat e tyre.

Zhurma e artilerisë mbushi ajrin, duke njoftuar fillimin e një sulmi të talebanëve mbi një post të ushtrisë afgane. Shakira qetësonte fëmijët e saj më të vegjël, një vajzë dyvjeçare, ndërsa qielli shkëlqente dhe gjëmonte. Në mbrëmje, ata kishin ardhur në tregun qendror të luginës. Vrimat e dyqaneve prej hekuri të valëzuar ishin shkatërruar kryesisht gjatë luftës. Shakira gjeti një dyqan me një dhomë me çati të paprekur dhe familja e saj u vendos aty për një natë. Ajo qepi disa kukulla prej pëlhure për fëmijët. Kjo ishte një ndër shpërqendrimet vizuele që ajo kishte kultivuar gjatë viteve të ikjes nga beteja. Ndërsa ajo mbante figurat në dritën e një shkrepëseje, toka u trondit.

Afër agimit, Shakira doli jashtë dhe pa se disa dhjetëra familje ishin strehuar në tregun e braktisur. Dikur kishte qenë pazari më i lulëzuar në veri të Helmandit, me dyqanxhinjtë që peshonin shafran dhe erëza në peshore, karroca të ngarkuara me fustane grash dhe vitrina kushtuar shitjes së opiumit. Tani shtyllat endacake u hodhën lart dhe në ajër nuhatej era e kafshëve të kalbura dhe plastika e djegur.

Në distancë, toka papritmas shpërtheu në fontana dheu. Helikopterët nga Ushtria Afgane gumëzhinin sipër dhe familjet u fshehën pas dyqaneve, duke marrë parasysh lëvizjen e tyre të radhës. Kishte luftime përgjatë mureve prej guri në veri dhe bregut të lumit në perëndim. Në lindje ishte një shkretëtirë me rërë të kuqe për aq sa mund të shihte Shakira. Opsioni i vetëm ishte të drejtoheshim në jug, drejt qytetit me gjethe të Lashkar Gah, i cili mbeti nën kontrollin e qeverisë afgane.

Udhëtimi do të përfshinte kalimin e një rrafshi të ekspozuar ndaj bazave të braktisura të SHBA-së dhe Britanisë, ku snajperët kishin fole si dhe kalimin e kanaleve potencialisht të mbushura me eksploziv. Disa familje veçse filluan. Edhe nëse arrinin në Lashkar Gah, ata nuk mund të ishin të sigurt se çfarë do të gjenin atje. Që nga fillimi i goditjes nga talebanët, ushtarët e Ushtrisë Afgane u dorëzuan në grupe, duke u lutur për kalim të sigurt në shtëpi. Ishte e qartë se talebanët do të arrinin së shpejti në Kabul dhe se njëzet vitet dhe triliona dollarët kushtuar mposhtjes së tyre kishin shkuar dëm. Familja e Shakira-s qëndroi në shkretëtirë duke diskutuar situatën. Të shtënat me armë tingëlluan më afër. Shakira vuri re automjetet talebane që po vraponin drejt pazarit dhe ajo vendosi të qëndrojë e qetë. Ajo ishte e lodhur deri në asht, nervat e saj ishin prishur. Ajo do të përballej me çdo gjë që do të vinte më pas, do ta pranonte atë si një gjykim. “Ne kemi vrapuar gjithë jetën tonë,” më tha ajo. “Unë nuk do të shkoj askund.”

Lufta më e gjatë në historinë amerikane përfundoi më 15 gusht, kur talebanët zaptuan Kabulin pa qëlluar një plumb të vetëm. Burra me mjekër dhe me çallma të zeza morën kontrollin e pallatit presidencial dhe rreth kryeqytetit u ngritën flamujt e rreptë të bardhë të Emiratit Islamik të Afganistanit. Ishte gjendje paniku. Disa gra dogjën regjistrat e tyre të shkollës dhe u fshehën nga frika e një kthimi në vitet nëntëdhjeta, kur talebanët u ndaluan atyre të dilnin vetëm dhe ndaluan arsimimin e vajzave. Për amerikanët, mundësia më se reale që fitimet e dy dekadave të fundit mund të fshihen duket se përbënte një zgjedhje të tmerrshme: të angazhoheshin përsëri në luftë të pafundme, ose të braktisnit gratë afgane.

Këtë verë, unë udhëtova në pjesën rurale të Afganistanit për të takuar gra që tashmë jetonin nën pushtimin e talebanëve, për të dëgjuar se çfarë mendonin ato për këtë dilemë të afërt. Më shumë se 70% e afganëve nuk jetojnë në qytete dhe në dekadën e fundit grupi kryengritës kishte gëlltitur pjesë të mëdha të fshatit. Ndryshe nga Kabuli i cili relativisht është liberal, të vizitosh gratë në këto vende nuk është e lehtë: edhe pa sundimin taleban, gratë tradicionalisht nuk flasin me burra të cilët nuk i njohin. Bota publike dhe private janë të ndara ashpër dhe kur një grua largohet nga shtëpia e saj ajo mban një fasadë të izolimit përmes burkës, e cila paraprinte talebanët me shekuj. Vajzat në thelb zhduken në shtëpitë e tyre në pubertet, duke dalë vetëm kur bëhen gjyshe, nëse dalin ndonjëherë. Isha në gjendje që të takoja dhjetëra gra, të të gjitha moshave, përmes gjysheve, duke gjetur secilën me referim dhe duke folur me shumë pa parë fytyrat e tyre. Shumë prej tyre jetonin në tenda të shkretëtirës ose vitrina të zbrazëta të dyqaneve, si Shakira; kur talebanët hasën në familjen e saj të fshehur në treg, luftëtarët i këshilluan ata dhe të tjerët të mos ktheheshin në shtëpi derisa dikush të mund të zbulonte zonat e minuara. Për herë të parë e takova në një shtëpi të sigurt në Helmand. “Unë kurrë nuk kam takuar një të huaj më parë,” tha ajo me turp. “Një i huaj pa armë.”

Shakira ka një aftësi për të gjetur humor në çdo situatë dhe në absurditetin e plotë të burrave në jetën e saj: në vitet nëntëdhjetë, talebanët kishin ofruar të furnizonin me energji elektrike fshatin, dhe mjekrat gri të zonës fillimisht kishin refuzuar, nga frika e magjisë së zezë. “Sigurisht, ne gratë e dinim që energjia elektrike ishte pozitive,” tha ajo, duke qeshur. Kur ajo qesh, ajo tërheq shallin e saj mbi fytyrë, duke lënë vetëm sytë e saj të ekspozuar. Unë i thashë se ajo ndan një emër me një yll pop me famë botërore dhe sytë e saj u zgjeruan. “A është e vërtetë?” pyeti një shoqe që e kishte shoqëruar në shtëpinë e sigurt. “A mund të jetë e vërtetë?”

Shakira, njëlloj si gratë e tjera që takova, është rritur në Luginën Sangin, një pjesë e gjelbër midis qafave të mprehta malore. Lugina ka qasje në lumin Helmand dhe nga një kanal që amerikanët ndërtuan në vitet 1950-të. Ju mund të ecni në kanal brena një ore, duke kaluar dhjetëra fshatra të vegjël dhe mure me tulla balte. Kur ishte vajzë, Shakira dëgjoi histori nga nëna e saj e kohëve të vjetra në fshatin e saj, Pan Killay, e cila ishte strehë për rreth tetëdhjetë familje: fëmijët që notonin në kanal nën diellin e ngrohtë, gratë që godisnin grurin në llaç guri. Në dimër, tymi dilte nga vatrat prej balte; në pranverë, fushat e rrokullisura mbusheshin me lulëkuqe.

Në vitin 1979, kur Shakira ishte foshnjë, komunistët morën pushtetin në Kabul dhe u përpoqën të nisnin një program të shkrim-leximit të grave me disa shkolla vajzash në Helmand – një provincë me madhësinë e Virxhinias Perëndimore. Pleqtë dhe pronarët e fiseve nuk pranuan. Në rrëfimin e fshatarëve, mënyra tradicionale e jetës në Sangin u shkatërrua brenda natës, sepse të huajt këmbëngulën të sillnin të drejtat e grave në luginë. “Kultura jonë nuk mund të pranojë dërgimin e vajzave të tyre në shkollë. Ishte kështu para kohës së babait tim, para kohës së gjyshit tim”, kujton Shakira. Kur autoritetet filluan t’i detyrojnë vajzat të ndjekin mësimet me armë, shpërtheu një rebelim, i udhëhequr nga njerëz të armatosur që e quanin veten muxhahidinë. Në operacionin e tyre të parë, ata rrëmbyen të gjithë mësuesit e shkollës në luginë, shumë prej të cilëve mbështetën arsimin e vajzave dhe i prenë fytin. Të nesërmen, qeveria arrestoi pleqtë e fiseve dhe pronarët e tokave me dyshimin se ata po financonin muxhahedinët. Këta udhëheqës të komunitetit nuk u panë më kurrë.

Tanke nga Bashkimi Sovjetik kaluan kufirin për të forcuar qeverinë komuniste dhe për të çliruar gratë. Shpejt Afganistani u nda në dysh. Në fshat, ku të rinjtë ishin të gatshëm të vdisnin duke luftuar imponimin e mënyrave të reja të jetës përfshirë shkollat ​​e vajzave dhe reformën e tokës, gratë e reja mbetën të padukshme. Në qytete, qeveria e mbështetur nga Sovjetiku ndaloi martesën e fëmijëve dhe u dha grave të drejtën të zgjedhin partnerët e tyre. Vajzat u regjistruan në shkolla dhe universitete në numër rekord dhe në fillim të viteve tetëdhjetë gratë mbanin vendet parlamentare dhe madje edhe zyrën e nënkryetarit.

Dhuna në fshat vazhdoi të përhapet. Një mëngjes herët kur Shakira ishte pesë vjeç, tezja e saj e zgjoi me nxitim të madh. Fëmijët u dërguan nga të rriturit e fshatit në një shpellë malore, ku qëndruan për orë të tëra. Kur familja u kthye në Pan Killay, fushat e grurit ishin djegur dhe ishin kryqëzuar me shenjat e shkeljes së tankeve sovjetike. Lopët ishin goditur me mitraloz. Kudo që shikonte, ajo pa të gjakosur burrat që i quante “xhaxha”. Gjyshi i saj nuk ishte fshehur me të dhe ajo nuk mund ta gjente në fshat. Kur ajo u rrit, mësoi se ai kishte shkuar në një shpellë tjetër ku ishte kapur dhe ekzekutuar nga sovjetikët.

Evakuimet e natës u bënë një dukuri e shpeshtë dhe për Shakira-n burim pozitiv ishin qoshet e errëta të shpellave dhe grupet e zhurmshme të fëmijëve. “Ne kërkonim helikopterë rusë,” tha ajo. “Ishte si të dalloje zogj të çuditshëm.” Ndonjëherë, ata zogj hidheshin poshtë, toka shpërthente dhe fëmijët nxitonin në vend për të kërkuar ushqim për hekur, i cili mund të shitej për një çmim të mirë. Herë pas here ajo mblidhte copa metalike në mënyrë që të mund të ndërtonte një shtëpi kukullash. Një herë, ajo i tregoi nënës së saj një fotografi reviste të një kukulle plastike që shfaqte formën femërore; nëna e saj e rrëmbeu atë, duke e quajtur të papërshtatshme. Kështu Shakira mësoi të bënte kukulla nga rroba dhe shkopinj.

Kur ishte njëmbëdhjetë vjeç, ajo ndaloi së daluri jashtë. Bota e saj u tkurr në tre dhomat e shtëpisë së saj dhe brenda oborrit, ku ajo mësoi të qepte, të piqte bukë dhe të mjelte lopë. Një ditë, avionët që kaluan tronditën shtëpinë dhe ajo u fsheh në një dollap. Nën një grumbull rrobash, ajo zbuloi librin e alfabetit për fëmijë që i përkiste gjyshit të saj – personit të fundit në familje që ndoqi shkollën. Gjatë pasditeve, ndërsa prindërit e saj flinin gjumë, ajo filloi të përputhte fjalët me fotografitë. “Unë kisha një plan për të mësuar vetë çdo ditë nga pak”, tha ajo.

Në vitin 1989, sovjetikët u tërhoqën në disfatë, por Shakira vazhdoi të dëgjonte goditjet e mortajave jashtë mureve të baltës së shtëpisë. Fraksionet konkurruese muxhahidine tani po përpiqeshin të ndërtonin vendin për veten e tyre. Fshatrat si Pan Killay ishin objektiva fitimprurëse: kishte fermerë për të taksuar, tanke të ndryshkura sovjetike për të shpëtuar, opium për të eksportuar. Pazaro, një grua nga një fshat aty pranë tha: “Ne nuk kishim një natë të vetme paqeje. Terrori ynë kishte një emër dhe ishte Amir Dado.”

Herën e parë që Shakira pa Dadon, përmes xhudas së derës së përparme të prindërve të saj, ai ishte në një kamionçinë të shoqëruar nga një numër burrash të armatosur, duke parakaluar nëpër fshat “sikur të ishte Presidenti”. Dado, një shitës i pasur i frutave i kthyer në komandant muxhahedin, me mjekër të zezë dhe bark të madh, kishte filluar të sulmonte fuqitë rivale edhe para humbjes së sovjetikëve. Ai përshëndeti nga Lugina e sipërme e Sangin, ku fisi i tij, Alikozais, kishte mbajtur plantacione të mëdha feudale për shekuj me radhë. Lugina e poshtme ishte shtëpia e Ishaqzais, fisit të varfër të cilit i përkiste Shakira. Shakira shikoi ndërsa burrat e Dados shkonin derë më derë, duke kërkuar një “taksë” dhe duke kontrolluar shtëpitë. Disa javë më vonë, personat e armatosur u kthyen, duke plaçkitur dhomën e ndenjes së familjes së saj, ndërsa ajo qëndroi në një qoshe. Asnjëherë më parë të huajt nuk kishin shkelur shenjtërinë e shtëpisë së saj dhe ajo ndihej sikur e kishin zhveshur lakuriq.

Nga fillimi i viteve nëntëdhjetë, qeveria komuniste e Afganistanit, tani pa mbështetjen sovjetike, ishte duke u shkatërruar. Në 1992, Lashkar Gah ra nën një fraksion muxhahedinësh. Shakira kishte një xhaxha që jetonte atje, një komunist që kishte pak kohë për të shkuar në xhami dhe kishte një dobësi për meloditë pashtune. Kohët e fundit ai ishte martuar me një grua të re, Sana, e cila kishte shpëtuar nga një fejesë e detyruar me një burrë katër herë më të vjetër se mosha e saj. Dyshja kishin filluar një jetë të re në Moskën e Vogël, një lagje Lashkar Gah që Sana e quajti “toka ku gratë kanë liri” – por, kur muxhahidët morën kontrollin, ata u detyruan të iknin në Pan Killay.

Shakira po kujdesej për lopët një mbrëmje kur burrat e Dados e rrethuan me armë. “Ku është xhaxhai juaj?”, bërtiti njëri prej tyre. Luftëtarët sulmuan me dhunë në shtëpi. “Kjo është ajo!”, personat e armatosur e tërhoqën Sanën larg. Kur xhaxhallarët e tjerë të Shakiras u përpoqën të ndërhynin, ata u arrestuan. Të nesërmen, burri i Sanës iu dorëzua forcave të Dados, duke u lutur që të merrej në vendin e të fejuarës. Të dy u dërguan në gjykatën fetare dhe u dënuan me vdekje.

Jo shumë kohë më vonë, muxhahedinët përmbysën komunistët në Kabul dhe prezantuan zakonet e tyre fshatare. Në kryeqytet, udhëheqësit e tyre të cilët kishin marrë shuma bujare të financimit nga SHBA nxorën një dekret duke deklaruar se “gratë nuk duhet të largohen nga shtëpitë e tyre fare, përveç nëse është absolutisht e nevojshme, në këtë rast ato duhet të mbulohen plotësisht”. Gratë gjithashtu u ndaluan të “ecnin me hijeshi ose me krenari”. Policia fetare filloi të bredhë në rrugët e qytetit, duke arrestuar gra dhe duke djegur audio dhe videokaseta.

Megjithatë, qeveria e re muxhahedine shpejt u shpërbë dhe vendi ra në luftë civile. Natën në Pan Killay, Shakira dëgjoi të shtëna armësh dhe nganjëherë britma burrash. Në mëngjes, ndërsa kujdesej për lopët, ajo shihte fqinjët që mbanin trupa të mbështjellë. Familja e saj u mblodh në oborr dhe diskutoi me zë të ulët se si mund të shpëtonin. Por rrugët ishin të mbushura me pika kontrolli që i përkisnin grupeve të ndryshme muxhahedine. Në jug të fshatit, në qytetin Gereshk, një milicë e quajtur Divizioni Nëntëdhjetë e Tretë mbajti një barrikadë veçanërisht famëkeqe në një urë; kishte histori të grabitjes ose vrasjes së burrave, të grave dhe djemve të rinj të dhunuar. Babai i Shakira nganjëherë kalonte urën për të shitur prodhime në tregun Gereshk dhe nëna e saj filloi t’i lutej që të qëndronte në shtëpi.

Familja, e mbetur midis Amir Dado në veri dhe Divizionit të nëntëdhjetë e tretë në jug, ishte e dëshpëruar. Pastaj një pasdite, kur Shakira ishte gjashtëmbëdhjetë vjeç, ajo dëgjoi britmat nga rruga: “Talebanët janë këtu!” Ajo pa një kolonë Toyota Hiluxes të bardhë të mbushur me luftëtarë me turbanë të zinj që mbanin flamuj të bardhë. Shakira nuk kishte dëgjuar kurrë për talebanët, por babai i saj shpjegoi se ata ishin shumë si studentët e varfër fetarë që ajo kishte parë gjatë gjithë jetës së saj duke lypur lëmoshë. Shumë kishin luftuar nën flamurin e muxhahidëve, por u larguan pas tërheqjes së sovjetikëve; tani, thanë ata, ata po lëviznin përsëri për t’i dhënë fund trazirave. Me pak fjalë, ata kishin sulmuar urën e Gereshkut, duke çmontuar Divizionin e Nëntëdhjetë e tretë dhe vullnetarët ishin dyndur për t’u bashkuar me ta teksa kishin zbritur në Sangin. Vëllai i saj erdhi në shtëpi duke raportuar se talebanët kishin pushtuar gjithashtu pozicionet e Dados. Komandanti i luftës kishte braktisur njerëzit e tij dhe kishte ikur në Pakistan. “Ai është zhdukur,” tha vëllai i Shakira. “Ai me të vërtetë është zhdukur.” Talebanët shpejt shpërbënë gjykatën fetare të Dados duke liruar Sanan dhe burrin e saj, të cilët prisnin ekzekutimin si dhe eliminuan pikat e kontrollit. Pas pesëmbëdhjetë vjetësh, Lugina e Sangin më në fund ishte në paqe.

Kur i kërkova Shakira-s dhe grave të tjera nga lugina që të reflektonin mbi sundimin taleban, ato nuk ishin të gatshme ta gjykonin lëvizjen sipas ndonjë standardi universal për shkak të asaj që kishte ndodhur më parë. “Ata ishin më të butë,” tha Pazaro, gruaja që jetonte në fshatin ngjitur. “Ata po silleshin me ne me respekt.” Gratë e përshkruan jetën e tyre nën sundimin taleban si identike me jetën e tyre nën Dadon dhe muxhahidët, vetëm pa të huajt që binin nëpër dyer gjatë natës dhe pikat e kontrollit vdekjeprurës.

Shakira më tregoi një qetësi të re: mëngjese të qeta me çaj jeshil të avulluar dhe bukë naan, mbrëmje verore në tavan. Nënat, hallat dhe gjyshet filluan të pyesin në mënyrë diskrete për përshtatshmërinë e saj; në fshat martesa ishte një lidhje që bashkonte dy familje. Ajo shpejt u fejua me një të afërm të largët, babai i të cilit ishte zhdukur me sa duket nga duart e sovjetikëve. Herën e parë që ajo vuri sytë mbi të fejuarin e saj ishte në ditën e dasmës, ai ishte ulur i turbullt, i rrethuar nga gratë e fshatit të cilat i tregonin për planet e tij për natën e dasmës. “Ai ishte një budalla!” Shakira e kujtonte duke qeshur. “Ai ishte aq i turpshëm sa u përpoq të ikte. Njerëzit duhej ta kapnin dhe ta sillnin përsëri. “

Ashtu si shumë të rinj me iniciativë në luginë, ai ishte i punësuar në trafikun e opiumit dhe Shakiras i pëlqente shkëlqimi i vendosmërisë në sytë e tij. Megjithatë ajo filloi të shqetësohej se vetëm zhurma mund të mos ishte e mjaftueshme. Ndërsa sundimi taleban u vendos, filloi një fushatë rekrutimi. Të rinjtë u dërguan në Afganistanin verior, për të ndihmuar në luftën kundër një bande të kryekomandantëve muxhahedinë të njohur si Aleanca Veriore. Një ditë, Shakira shikoi një helikopter të zbriste në një fushë dhe të shkarkonte trupat e rekrutëve të rënë. Burrat në luginë filluan të fshiheshin në shtëpitë e miqve duke lëvizur nga fshati në fshat, të tmerruar nga thirrja. Fermerët e varfër qiramarrës ishin më të rrezikuarit, ndërsa të pasurit mund të blinin rrugën e tyre jashtë shërbimit. “Kjo ishte padrejtësia e vërtetë e talebanëve,” më tha Shakira. Ajo filloi të urrente pamjen e patrullave talebane.

Në vitin 2000, Provinca Helmand përjetoi thatësirën ndëshkuese. Fushat e shalqirit ishin të shkatërruara dhe kufomat e fryra të kafshëve të zhavorosura i kishin mbushur rrugët. Në një ndezje mizorie, udhëheqësi suprem i talebanëve, Mullah Omar, zgjodhi atë moment për të ndaluar kultivimin e opiumit. Ekonomia e luginës u shemb. Pazaro kujtoi, “Ne nuk kishim asgjë për të ngrënë, toka nuk na dha asgjë dhe burrat tanë nuk mund të siguronin për fëmijët tanë. Fëmijët po qanin, ata bërtisnin dhe ne ndiheshim sikur kishim dështuar.” Shakira, e cila ishte shtatzënë, zhyti sheshe të naanit të ndenjur në çaj jeshil për të ushqyer mbesat dhe nipërit e saj. Burri i saj u nis për në Pakistan, për të provuar fatin e tij në fushat atje. Shakira u godit nga mendimi se fëmija i saj do të dilte pa jetë, se burri i saj nuk do të kthehej kurrë, se ajo do të ishte vetëm. Çdo mëngjes, ajo lutej për shi, për çlirim.

Një ditë, një spiker në radio tha se kishte pasur një sulm në Amerikë. Papritur, u fol se ushtarë nga vendi më i pasur në tokë do të vinin për të përmbysur talebanët. Për herë të parë ndër vite, zemra e Shakira-s u trazua me shpresë.

Një natë të vitit 2003, Shakira u zgjua nga zërat e njerëzve të çuditshëm. Ajo nxitoi të mbulohej. Kur ajo vrapoi në dhomën e ndenjes, ajo pa me panik grykët e pushkëve që ishin drejtuar drejt saj. Burrat ishin më të mëdhenj se sa kishte parë ndonjëherë dhe ishin me uniformë. Këta janë amerikanët, e kuptoi ajo, me frikë. Disa afganë ishin me ta, burra të dobët me kallashnikov dhe shalle me kuadrate. Një burrë me mjekër të madhe po urdhëronte: Amir Dado.

Shtetet e Bashkuara kishin përmbysur me shpejtësi talebanët pas pushtimit të tyre, duke instaluar në Kabul qeverinë e Hamid Karzai. Dado, i cili ishte miqësuar me Forcat Speciale Amerikane, u bë shefi i inteligjencës për Provincën Helmand. Një nga vëllezërit e tij ishte guvernatori i rrethit Sangin dhe vëllau tjetër i tij u bë shef i policisë së Sangin. Në Helmand, viti i parë i pushtimit amerikan kishte qenë paqësor dhe fushat edhe një herë shpërthyen me lulëkuqe. Shakira tani kishte dy fëmijë të vegjël, Nilofar dhe Ahmed. Burri i saj ishte kthyer nga Pakistani dhe gjeti punë duke transportuar qese me rrëshirë opiumi në tregun Sangin. Por tani, me Dadon përsëri në krye i shpëtuar nga mërgimi nga amerikanët jeta u kthye në ditët e luftës civile.

Pothuajse çdo person që Shakira e njihte kishte një histori për Dadon. Një herë, luftëtarët e tij kërkuan që dy të rinj ose të paguanin një taksë ose të bashkoheshin me milicinë e tij private, të cilën ai e mbajti pavarësisht se mbante postin e tij zyrtar. Kur ata refuzuan, luftëtarët e tij i rrahën për vdekje, duke i varur trupat e tyre në një pemë. Një fshatar kujton: “Ne shkuam t’i shkurtonim ato dhe ata ishin prerë në feta, barku i tyre dilte jashtë.” Në një fshat tjetër, forcat e Dados shkuan shtëpi më shtëpi, duke ekzekutuar njerëz të dyshuar si talebanë; një studiues i moshuar që kurrë nuk i përkiste lëvizjes u qëllua për vdekje.

Shakira ishte e hutuar nga zgjedhja e aleatëve të amerikanëve. “A ishte ky plani i tyre?” me pyeti ajo. “A erdhën ata për të sjellë paqen, apo kishin qëllime të tjera?” Ajo këmbënguli që burri i saj të ndalonte marrjen e rrëshirës në tregun Sangin, kështu që ai e zhvendosi tregtinë e tij në jug, në Gereshk. Por ai u kthye një pasdite me lajmin se edhe kjo ishte bërë e pamundur. Çuditërisht, Shtetet e Bashkuara kishin ringjallur Divizionin e nëntëdhjetë e tretë dhe e bënë atë partnerin e saj më të ngushtë në provincë. Personat e armatosur të Divizionit filluan përsëri të ndalonin udhëtarët në urë dhe të plaçkisnin atë që mundnin. Tani, megjithatë, përpjekja e tyre më fitimprurëse ishte mbledhja e dhuratave të ofruara nga SHBA; sipas Mike Martin, një ish oficer britanik që shkroi një histori të Helmand, ata fituan deri në dy mijë dollarë për komandant taleban të kapur.

Sidoqoftë, kjo paraqiste një sfidë, sepse vështirë se kishte ndonjë taleban aktiv për të kapur. “Ne e dinim se cilët ishin talebanët në fshatin tonë,” tha Shakira dhe ata nuk ishin të përfshirë në luftë guerile. “Ata të gjithë ishin ulur në shtëpi, duke mos bërë asgjë”, shtoi ajo. Një nënkolonel me Forcat Speciale të SHBA, Stuart Farris, i cili ishte vendosur në atë zonë në atë kohë i tha një historiani të Ushtrisë Amerikane, “Praktikisht nuk kishte asnjë rezistencë në këtë rrotullim.” Kështu, milicitë si Divizioni Nëntëdhjetë e tretë filluan të akuzojnë njerëz të pafajshëm. Në shkurt të vitit 2003, ata e emëruan Hajji Bismillah, drejtorin e transportit të qeverisë Karzai për Gereshk, përgjegjës për mbledhjen e tarifave në qytet – një terrorist, duke i shtyrë amerikanët ta dërgojnë atë në Guantanamo. Me eliminimin e Bismillah, Divizioni Nëntëdhjetë e tretë monopolizoi të ardhurat nga tarifat.

Dado shkoi edhe më tej. Në mars 2003, ushtarët amerikanë vizituan guvernatorin e Sangin – vëllain e Dados për të diskutuar rinovimin e një shkolle dhe një klinike shëndetësore. Pas largimit, konvoji i tyre u godit nga zjarri dhe rreshteri i shtabit Jacob Frazier dhe Rreshteri Orlando Morales u bënë viktimat e para luftarake amerikane në Helmand. Personeli amerikan dyshoi se fajtorët nuk ishin talebanët por Dado, një dyshim që mu konfirmua një nga ish -komandantët e luftës, i cili tha se shefi i tij kishte projektuar sulmin për të mbajtur amerikanët të mbështetur tek ai. Sidoqoftë, kur forcat e Dados pohuan se kishin kapur vrasësin e vërtetë një ish-rekrut i talebanëve i quajtur Mullah Jalil – amerikanët e dërguan Jalilin në Guantanamo. Në mënyrë të papërfillshme, kjo ndodhi pavarësisht nga fakti se, sipas dosjes së klasifikuar të Gantanamos të Jalilit, zyrtarët amerikanë e dinin se Jalili ishte vënë në gisht thjesht për të “mbuluar” faktin se forcat e Dados ishin “përfshirë në pritë”.

Incidenti nuk ndikoi në marrëdhënien e Dados me forcat speciale amerikane, të cilët e konsideruan atë shumë të vlefshëm në shërbimin e “terroristëve”. Ata tani po patrullonin së bashku dhe menjëherë pas sulmit, operacioni i përbashkët kontrolloi fshatin për terroristë të dyshuar. Ushtarët nuk qëndruan gjatë në shtëpinë e saj, por ajo nuk mund të hiqte nga mendja sytë e grykave të pushkës. Të nesërmen në mëngjes, ajo hoqi qilimat dhe fshiu shenjat e çizmeve.

Miqtë dhe fqinjët e Shakirës ishin shumë të tmerruar për të folur, por Kombet e Bashkuara filluan të bëjnë agjitacion për largimin e Dados. SHBA bllokoi vazhdimisht përpjekjen dhe një udhëzues për Trupat Detare të SHBA argumentoi se megjithëse Dado ishte “larg nga të qenit demokrat Jeffersonian”, forma e tij e drejtësisë së ashpër ishte “zgjidhja e testuar me kohë për kontrollin e Pashtunëve rebelë”.

Burri i Shakiras ndaloi së daluri nga shtëpia ndërsa Helmandis vazhdoi të merrej me pretekste të dobëta. Një fermer në një fshat aty pranë, Mohammed Nasim, u arrestua nga forcat amerikane dhe u dërgua në Guantánamo sepse sipas një vlerësimi të klasifikuar, emri i tij ishte i ngjashëm me atë të një komandanti talebanë. Një zyrtar i qeverisë Karzai i quajtur Ehsanullah vizitoi një bazë amerikane për të informuar mbi dy anëtarët talebanë; asnjë përkthyes nuk ishte i pranishëm dhe në konfuzion, ai u arrestua vetë dhe u dërgua në Guantanamo. Nasrullah, një mbledhës i taksave qeveritare, u dërgua në Guantanamo pasi u nxor rastësisht nga një autobus pas një përleshje midis Forcave Speciale të SHBA dhe fisnorëve lokalë. “Ne ishim shumë të lumtur me amerikanët. Nuk e dija që përfundimisht do të vija në Kubë”, tha ai më vonë, në një gjykatë ushtarake.

Nasrullah përfundimisht u kthye në shtëpi, por disa të burgosur nuk u kthyen më. Abdul Wahid, nga Gereshk, u arrestua nga Divizioni Nëntëdhjetë e tretë dhe u rrah rëndë; ai u dorëzua në paraburgimin amerikan dhe u la në një kafaz, aty ku edhe vdiq. Personeli ushtarak amerikan vuri në dukje djegie në gjoks dhe stomak dhe mavijosje në ijet e tij. Sipas një hetimi të deklasifikuar, ushtarët e Forcave Speciale raportuan se plagët e Wahid ishin në përputhje me “një metodë normale të intervistimit/marrjes në pyetje” të përdorur nga Divizioni Nëntëdhjetë e tretë. Një rreshter tha se ai “mund të siguronte fotografi të të burgosurve të mëparshëm me lëndime të ngjashme”. Sidoqoftë, Shtetet e Bashkuara vazhduan të mbështesin Divizionin e nëntëdhjetë e tretë – një shkelje e Ligjit Leahy, i cili ndalon personelin amerikan të mbështesë me vetëdije njësitë që kryejnë abuzime flagrante të të drejtave të njeriut.

Në vitin 2004, OKB-ja nisi një program për të çarmatosur milicitë pro-qeveritare. Një komandant i nëntëdhjetë e tre mësoi për planin dhe riemërtoi një segment të milicisë si një “kompani private të sigurisë” sipas kontratës me amerikanët, duke mundësuar afërsisht një të tretën e luftëtarëve të Divizionit të qëndrojnë të armatosur. Një e treta tjetër i mbajti armët e tyre duke nënshkruar një kontratë me një firmë me bazë në Teksas për të mbrojtur ekuipazhet e shtrimit të rrugëve. (Kur qeveria Karzai zëvendësoi këta roje privatë me polici, udhëheqësi i Nëntëdhjetë e tretës krijoi një sulm që vrau pesëmbëdhjetë policë, dhe më pas rikuperoi kontratën.) E treta e mbetur e Divizionit, duke u gjendur nënshtruar ndaj kërcënimeve të zhvatjes nga ish-kolegët e tyre, ikën me armët e tyre dhe iu bashkuan talebanëve.

Mesazhet nga koalicioni i udhëhequr nga SHBA tentonin të portretizonin rebelimin në rritje si një çështje e ekstremistëve që luftonin me lirinë, por dokumentet e NATO-s që mora pranuan se Ishaqzais nuk kishte “asnjë arsye valide” për t’u besuar forcave të koalicionit, pasi kishte pësuar “shtypje nga duart e babait “Mohammad Khan,”ose Amir Dado. Në Pan Killay, pleqtë inkurajuan bijtë e tyre që të merrnin armët për të mbrojtur fshatin dhe disa iu drejtuan ish-anëtarëve talebanë. Shakira dëshironte që burri i saj të bënte diçka, të ndihmonte në ruajtjen e fshatit ose t’i zhvendoste ata në Pakistan, por ai nuk u zemërua. Në një fshat aty pranë, kur forcat amerikane sulmuan shtëpinë e një plaku të fisit të dashur, duke e vrarë atë dhe duke e lënë djalin e tij me paraplegji, gratë u bërtitën burrave të tyre: “Ju njerëz keni çallma të mëdha në kokë, por çfarë keni bërë? Ju as nuk mund të na mbroni. A e quani veten burra?”

Tani ishte viti 2005, katër vjet pas pushtimit amerikan dhe Shakira kishte një fëmijë të tretë gjatë rrugës. Detyrat e saj shtëpiake e konsumuan atë “nga mëngjesi në mbrëmje, unë isha duke punuar dhe duke u djersitur”, por kur ajo ndaloi të ushqente tandurin ose të krasiste pemët e pjeshkës, ajo kuptoi se kishte humbur ndjenjën e premtimit që kishte ndjerë dikur. Pothuajse çdo javë, ajo dëgjoi për një djalë tjetër të larguar nga amerikanët ose milicitë. Burri i saj ishte i papunë, dhe kohët e fundit ai kishte filluar të pinte opium. Martesa e tyre u prish. Një ajër mosbesimi u vendos mbi shtëpinë e tyre, gjë që përputhej me gjendjen e zymtë të fshatit.

Kështu, kur një autokolonë talebane u fut në Pan Killay, me burra me turbanë të zinj që ngrinin flamuj të bardhë të lartë, ajo i konsideroi vizitorë me interes. Këtë herë ajo mendoi se gjërat mund të jenë ndryshe.

Në 2006, Mbretëria e Bashkuar u bashkua me një kontigjent në rritje të Forcave të Operacioneve Speciale të SHBA që punonin për të shuar rebelimin në Sangin. Së shpejti, Shakira kujtonte, “ferri filloi”. Talebanët sulmuan patrullat, filluan bastisje në poste luftarake dhe ngritën postblloqe. Në një majë kodre në Pan Killay, amerikanët komanduan shtëpinë e një shefi të drogës, duke e shndërruar atë në një kompleks të qeseve me rërë, kulla vrojtimi dhe tela koncertine. Para shumicës së betejave, talebanët e rinj vizituan shtëpitë, duke paralajmëruar banorët që të largoheshin menjëherë. Atëherë talebanët fillonin sulmin e tyre, koalicioni në anën tjetër përgjigjej vrullshëm dhe toka dridhej.

Ndonjëherë, edhe ikja nuk garantonte siguri. Gjatë një beteje, Abdul Salam, një xhaxha i burrit të Shakiras, u strehua në shtëpinë e një shoku. Pasi përfunduan luftimet, ai vizitoi një xhami për të falur namazin. Disa talebanë ishin gjithashtu atje. Një sulm ajror i koalicionit vrau pothuajse të gjithë brenda. Të nesërmen, vajtuesit u mblodhën për funeralin; një sulm i dytë vrau një duzinë njerëz të tjerë. Ndër trupat e kthyer në Pan Killay ishin ato të Abdul Salam, kushëririt të tij dhe tre nipërve të tij, të moshës gjashtë deri në pesëmbëdhjetë vjeç.

Që nga fëmijëria Shakira nuk kishte njohur dikë që kishte vdekur nga sulmet ajrore. Ajo tani ishte njëzet e shtatë vjeç dhe flinte mirë, sikur në çdo moment të kishte nevojë të vraponte për t’u mbuluar. Një natë, ajo u zgjua nga një zhurmë kërcitëse aq e fortë saqë pyeti veten nëse shtëpia po copëtohej. Burri i saj ishte ende duke gërhitur dhe ajo e mallkoi nën zë. Ajo shkoi me gishta në oborrin e përparmë. Automjetet ushtarake të koalicionit po kalonin pranë, duke lëvizur mbi hekurishte të shpërndara përpara. Ajo zgjoi familjen. Ishte shumë vonë për t’u evakuuar dhe Shakira u lut që talebanët të mos sulmonin. Ajo i futi fëmijët nën dritare, një përpjekje e dëshpëruar për t’i mbrojtur ata në rast se një goditje shkaktonte shembjen e çatisë dhe i mbuloi me batanije të rënda.

Duke u kthyer në pjesën e përparme të oborrit, Shakira vuri re një nga automjetet e të huajve të pa lëvizur. Një palë antena të projektuara drejt qiellit. Ata do të na vrasin, mendoi ajo. Ajo u ngjit në çati dhe pa që automjeti ishte bosh: ushtarët e kishin parkuar dhe ishin larguar në këmbë. Ajo i pa ata të marshonin mbi urën e këmbës dhe të zhdukeshin në kallamishte.

Disa fusha larg, talebanët dhe të huajt filluan të qëllonin. Për orë të tëra, familja u grumbullua brenda. Muret u drodhën dhe fëmijët qanin. Shakira nxori kukullat e saj prej pëlhure, e tundi Ahmedin në kraharor dhe pëshpëriti histori. Kur armët heshtën, rreth agimit, Shakira doli për një vështrim tjetër. Automjeti mbeti aty, pa mbikëqyrje. Ajo po dridhej nga zemërimi. Gjatë gjithë vitit, afërsisht një herë në muaj, ajo i ishte nënshtruar këtij terrori. Talebanët kishin nisur sulmin, por pjesa më e madhe e zemërimit të saj ishte drejtuar te ndërhyrësit. Pse ajo dhe fëmijët e saj duhej të vuanin?

Një mendim i egër i kaloi në kokë. Ajo nxitoi në shtëpi dhe foli me vjehrrën e saj. Ushtarët ishin akoma në anën e largët të kanalit. Shakira gjeti disa shkrepëse dhe vjehrra e saj kapi një shishe me naftë. Në rrugë, një fqinj i hodhi një vështrim shishes dhe e kuptoi, duke nxituar përsëri me një shishe të dytë. Vjehrra e Shakiras shpërtheu një gomë, pastaj e hudhi naftën dhe njomi motorin. Shakira ndezi një shkrepsë dhe e hodhi mbi gomë.

Nga shtëpia, ata shikuan qiellin të kthehej në hi nga zjarri. Shumë shpejt, ata dëgjuan vorbullën e një helikopteri që po afrohej nga jugu. “Po vjen për ne!” bërtiti vjehrra e saj. Kunati i Shakira-s, i cili po qëndronte me ta i mblodhi fëmijët me tërbim, por Shakira e dinte që ishte tepër vonë. Nëse do të vdesim, le të vdesim në shtëpi, mendoi ajo.

Ata u hodhën në një gropë të cekët në pjesën e pasme të oborrit, të rriturit mbi fëmijët. Toka u trondit fuqishëm, pastaj helikopteri u largua. Kur u shfaqën, Shakira pa që të huajt kishin vënë në dukje automjetin e djegur, në mënyrë që nuk kishte pjesëmarrës dhe që të mos binte në duart e armikut.

Gratë e Pan Killay erdhën për të uruar Shakira; ajo ishte, siç tha një grua, “hero”. Por ajo nuk ndihej krenare, vetëm e lehtësuar. “Po mendoja se ata nuk do të vinin më këtu dhe ne do të kishim paqe”, tha ajo.

Në vitin 2008, marinsat amerikanë u vendosën në Sangin, duke përforcuar forcat speciale amerikane dhe ushtarët britanikë. Forcat britanike u rrethuan – një e treta e viktimave të tyre në Afganistan do të ndodhej në Sangin, duke bërë që disa ushtarë ta quanin misionin “Sangingrad”. Nilofar, tani tetë vjeç, mund të ndjente ritmet e kohës së luftës. Ajo do të pyeste Shakira-n: “Kur do të shkojmë në shtëpinë e tezes Farzana?” Farzana jetonte në shkretëtirë.

Por kaosi nuk ishte gjithmonë i parashikueshëm: një pasdite, të huajt u shfaqën përsëri para se dikush të mund të ikte dhe familja nxitoi në gropën e oborrit. Disa dyer poshtë, gruaja dhe fëmijët e të ndjerit Abdul Salam bënë të njëjtën gjë, por një mortajë vrau vajzën e tij pesëmbëdhjetë vjeçare, Bor Jana.

Të dy palët e luftës bënë përpjekje për të shmangur vdekjen e civilëve. Përveç lëshimit të paralajmërimeve për evakuim, talebanët i mbanin fshatarët të informuar se cilat zona ishin mbjellë me mjete shpërthyese të improvizuara dhe mbyllnin rrugët për trafikun civil kur shënjestronin autokolonat. Koalicioni vendosi bomba të drejtuara me laser, përdori altoparlantët për të paralajmëruar fshatarët për luftimet dhe dërgoi helikopterë përpara betejës. “Ata do të lëshonin fletëpalosje ku thuhej: Qëndroni në shtëpitë tuaja! Shpëtoni veten!”, kujton Shakira. Në një luftë të zhvilluar në mure me baltë dhe plot jetë, megjithatë, asnjë vend nuk ishte vërtet i sigurt dhe një numër i jashtëzakonshëm civilësh vdiqën. Ndonjëherë, viktima të tilla shkaktuan dënim të gjerë, njëlloj si raketa e NATO-s që goditi një turmë fshatarësh në Sangin në 2010, duke vrarë pesëdhjetë e dy persona. Por shumica dërrmuese e incidenteve përfshinin një ose dy vdekje – jetë anonime që nuk u raportuan kurrë, nuk u regjistruan kurrë nga organizatat zyrtare dhe prandaj kurrë nuk u llogaritën si pjesë e numrit civil të luftës.

Në këtë mënyrë, tragjeditë e Shakirës u rritën. Ishte Muhamedi, një kushërirë pesëmbëdhjetë vjeç: ai u vra nga një zhurmë, një dron, ndërsa po ecte me motorin e tij nëpër fshat me një shok. “Ky tingull ishte kudo,” kujton Shakira. “Kur e dëgjuam, fëmijët filluan të qajnë dhe unë nuk mund t’i ngushëlloja.”

Muhammad Wali, një kushëri i rritur: Fshatarët u udhëzuan nga forcat e koalicionit që të qëndronin brenda për tre ditë ndërsa kryenin një operacion, por pas ditës së dytë uji i pijshëm ishte pakësuar dhe Wali u detyrua të dilte jashtë. Ai u qëllua.

Khan Muhammad, një kushëri shtatëvjeçar: Familja e tij po ikte nga një përplasje me makinë kur gabimisht iu afrua një pozicioni koalicioni; makina u shënjestrua dhe u qëllua me armë, duke e vrarë atë.

Bor Agha, një kushëri dymbëdhjetë vjeç: Ai po shëtiste në mbrëmje kur u vra nga armët nga një bazë e Policisë Kombëtare Afgane. Të nesërmen në mëngjes, babai i tij vizitoi bazën, i tronditur dhe duke kërkuar përgjigje, atij iu tha se djali ishte paralajmëruar më parë të mos kalonte pranë instalimit. “Komandanti i tyre dha urdhrin për ta vënë në shënjestër”, kujtoi babai i tij.

Amanullah, një kushëri gjashtëmbëdhjetë vjeç: Ai po punonte tokën kur u shënjestrua nga një snajperist i Ushtrisë Afgane. Askush nuk dha një shpjegim dhe familja kishte shumë frikë t’i afrohej bazës së Ushtrisë dhe të pyeste.

Ahmed, një kushëri i rritur: Pas një dite të gjatë në fusha ai u nis për në shtëpi, duke mbajtur një pjatë të nxehtë kur u godit nga forcat e koalicionit. Familja beson se të huajt e ngatërruan pjatën e nxehtë me një I.E.D. (bombë).

Niamatullah, vëllai i Ahmedit: Ai ishte duke korrur opium kur një përplasje zjarri shpërtheu aty pranë dhe teksa përpiqej të ikte, ai u qëllua nga një mitroloz.

Gul Ahmed, xhaxhai i burrit të Shakira -s: Ai donte të fillonte ditën e tij më herët, kështu që ai u kërkoi djemve të tij që ta sillnin mëngjesin e tij në fusha. Kur mbërritën, gjetën trupin e tij të vdekur. Dëshmitarët thanë se ai ishte ndeshur me një patrullë të koalicionit. Ushtarët “e lanë këtu, si një kafshë”, tha Shakira.

Të gjitha degët e pemës familjare të Shakirës, ​​nga xhaxhallarët që i tregonin historitë e saj tek kushërinjtë që luanin me të në shpella, u zhdukën. Në total, ajo humbi gjashtëmbëdhjetë anëtarë të familjes. Pyesja veten nëse ishte e njëjta gjë për familjet e tjera në Pan Killay. Mora mostra të një duzine familjesh rastësisht në fshat dhe bëra pyetje të ngjashme në fshatra të tjerë. Për secilën familje, unë dokumentova emrat e të vdekurve, rastet e kryqëzuara me çertifikata vdekjeje dhe dëshmi të dëshmitarëve okularë. Mesatarisht, zbulova, çdo familje humbi dhjetë deri në dymbëdhjetë civilë në atë që vendasit e quajnë Lufta Amerikane.

Kjo shkallë e vuajtjes ishte e panjohur në një metropol të zhurmshëm si Kabuli, ku qytetarët gëzonin siguri relative. Por në enklavat fshatare si Sangin, vrasjet e pandërprera të civilëve çuan shumë afganë të tërhiqeshin nga talebanët. Deri në vitin 2010, shumë familje në fshatrat Ishaqzai kishin djem si talebanë, shumica e të cilëve ishin bashkuar thjesht për të mbrojtur veten ose për t’u hakmarrë; lëvizja u integrua më tërësisht në jetën e Sangin sesa kishte qenë në vitet nëntëdhjetë. Tani, kur Shakira dhe miqtë e saj diskutonin për talebanët, ata po diskutonin për miqtë, fqinjët dhe më të dashurit e tyre.

Disa oficerë britanikë në terren u shqetësuan se SHBA po vriste shumë civilë dhe lobuan pa sukses për të hequr Forcat Speciale Amerikane nga zona. Në vend të kësaj, trupa nga e gjithë bota shkuan në Helmand, përfshirë australianët, kanadezët dhe danezët. Por fshatarët nuk mund të bënin dallimin – për ta, pushtuesit ishin thjesht “amerikanë”. Pazaro, gruaja nga një fshat aty pranë, kujton: “Kishte dy lloje njerëzish, me fytyra të zeza dhe me fytyrë rozë. Kur i shihnim, tmerroheshim. Koalicioni i portretizoi vendasit si të uritur për çlirimin nga talebanët, por një raport i klasifikuar i inteligjencës i vitit 2011 përshkroi perceptimet e komunitetit për forcat e koalicionit si “të pafavorshme”, me fshatarët që paralajmëronin se, nëse koalicioni “nuk do të largohej nga zona, shtetasit vendas do të ishin detyruar të evakuohen.”

Si përgjigje, koalicioni kaloi në strategjinë e zemrës dhe mendjes së kundër-kryengritjes. Por përpjekjet e të huajve për t’u përfshirë në mesin e popullatës ishin të papërpunuara: ata shpesh zinin shtëpi, vetëm duke i ekspozuar më tej fshatarët ndaj zjarrit. “Ata po vinin me forcë, pa marrë leje nga ne,” më tha Pashtana, një grua nga një fshat tjetër Sangin. “Ata ndonjëherë hynin në shtëpinë tonë, thyenin të gjitha dritaret dhe qëndronin gjithë natën. Ne do të na duhej të iknim, në rast se talebanët do të qëllonin mbi ta.” Marzia, një grua nga Pan Killay, kujtoi: “Talebanët do të qëllonin disa herë, por amerikanët do të përgjigjeshin me mortajë”. Një llaç u përplas në shtëpinë e vjehrrës së saj. Ajo mbijetoi, tha Marzia, por që atëherë kishte “humbur kontrollin mbi veten” dhe gjithmonë duke bërtitur nga gjërat që nuk mund t’i shohim, nga fantazmat.

Me qasjen e zemrave dhe mendjeve të trazuara, disa zyrtarë të NATO-s u përpoqën të bindnin komandantët talebanë që të rrëzoheshin. Në vitin 2010, një grup komandantësh talebanë që kishin lidhje me britanikët, premtuan të ndërronin anën në këmbim të ndihmës për komunitetet lokale. Por, kur udhëheqësit talebanë u takuan për të arritur përfundimin e marrëveshjes, forcat speciale amerikane duke vepruar në mënyrë të pavarur bombarduan tubimin, duke vrarë figurën më të lartë talebane prapa aventurës së paqes.

Marinsat më në fund u larguan nga Sangin në 2014; ushtria afgane e mbajti vendin e saj për tre vjet, derisa talebanët kishin vënë nën kontroll pjesën më të madhe të luginës. SHBA -ja nxori jashtë trupat e Ushtrisë Afgane dhe shkatërroi shumë përbërës të qeverisë duke lënë, siç thuhet në një deklaratë të NATO-s, vetëm “rrënoja dhe papastërti”. Tregu Sangin ishte fshirë në këtë mënyrë. Kur Shakira pa për herë të parë dyqanet e rrënuara, ajo i tha burrit të saj: “Ata nuk lanë asgjë për ne”.

Sidoqoftë, një ndjenjë optimizmi u shfaq në Pan Killay. Burri i Shakiras theri një dele për të festuar përfundimin e luftës dhe familja diskutoi për rinovimin e kopshtit. Vjehrra e saj foli për ditët para rusëve dhe amerikanëve, kur familjet bënin piknik përgjatë kanalit, burrat shtriheshin nën hijen e pjeshkëve dhe gratë flinin në çatitë nën yje.

Por në vitin 2019, ndërsa SHBA po zhvillonte bisedime me udhëheqësit talebanë në Doha, Katar, qeveria afgane dhe forcat amerikane lëvizën së bashku në Sangin për herë të fundit. Atë janar, ata filluan ndoshta sulmin më shkatërrues që lugina ishte dëshmitare në të gjithë luftën. Shakira dhe fshatarë të tjerë u larguan për në shkretëtirë, por jo të gjithë mund të shpëtonin. Ahmed Noor Mohammad, i cili zotëronte një biznes me telefona me pagesë, vendosi të priste të evakuohej, sepse djemtë e tij binjakë ishin të sëmurë. Familja e tij shkoi në shtrat nën zhurmën e artilerisë së largët. Atë natë, një bombë amerikane u përplas në dhomën ku flinin djemtë binjakë, duke i vrarë ata. Një bombë e dytë goditi një dhomë ngjitur, duke vrarë babanë e Mohamedit dhe shumë të tjerë, tetë prej tyre fëmijë.

Të nesërmen, në funeral, një sulm tjetër ajror vrau gjashtë vajtues. Në një fshat aty pranë, një armë goditi tre fëmijë. Të nesërmen, katër fëmijë të tjerë u qëlluan për vdekje. Diku tjetër në Sangin, një sulm ajror goditi një shkollë islame, duke vrarë një fëmijë. Një javë më vonë, dymbëdhjetë mysafirë në një martesë u vranë në një sulm ajror.

Pas bombardimit, vëllai i Mohammad shkoi në Kandahar për të raportuar masakrat në Kombet e Bashkuara dhe qeverinë afgane. Kur nuk gjeti drejtësi, ai u bashkua me talebanët.

Në fuqinë e një furnizimi në dukje të pafund të rekrutëve, talebanët nuk e patën të vështirë të mbijetojnë koalicionin. Por, megjithëse kryengritja më në fund ka sjellë paqe në fshatin afgan, është një paqe e shkretimit: shumë fshatra janë rrënuar. Rindërtimi do të jetë një sfidë, por një provë më e madhe do të jetë ekzorcizimi i kujtimeve të dy dekadave të fundit. “Vajza ime zgjohet duke bërtitur se amerikanët po vijnë. “Ne duhet të vazhdojmë të flasim me të butë dhe t’i themi: ‘Jo, jo, ata nuk do të kthehen’”, tha Pazaro.

Talebanët e quajnë fushën e tyre Emiratin Islamik të Afganistanit dhe pretendojnë se pasi të huajt të largohen ata do të kryesojnë një epokë të stabilitetit të qetë. Ndërsa qeveria afgane u shkatërrua këtë verë, unë udhëtova nëpër Provincën Helmand – kryeqyteti de-fakto i Emirateve, për të parë se si mund të duket një Afganistan post-amerikan.

Unë u largova nga Lashkar Gah, i cili mbeti nën kontrollin e qeverisë. Në periferi qëndronte një ndërtesë çimentoje me flamur të qeverisë afgane, përtej kësaj pike kontrolli autoriteti i Kabulit u zhduk. Një kamionçinë pa punë pranë; të grumbulluar në shtratin e ngarkesave ishin gjysmë duzinë anëtarësh të sangorianëve, një milicie e frikshme në pagën e agjencisë së inteligjencës afgane, e cila u mbështet nga C.I.A. Dy nga luftëtarët dukeshin jo më të vjetër se dymbëdhjetë vjet.

Unë isha me dy vendas në një Corolla dhe kaluam pranë pikës së kontrollit pa njoftim. Së shpejti, ne ishim në një horizont pa pemë, praktikisht pa asnjë rrugë nën ne. Ne kaluam poste të braktisura të Ushtrisë dhe Policisë Afgane që ishin ndërtuar nga amerikanët dhe britanikët. Përtej tyre u shfaqën një sërë fortifikimesh rrethore me baltë, me një snajper të vetëm talebanë të spërkatur në barkun e tij. Flamujt e bardhë u valëvitën pas tij, duke njoftuar portën për në Emiratin Islamik.

Dallimi më i habitshëm midis vendit talebanë dhe botës që kishim lënë pas ishte mungesa e armatimit. Në Afganistan, unë isha mësuar me policë me sy të mbuluar me pantallona të gjera, milicë në balakë, agjentë të inteligjencës që inspektonin makina. Megjithatë, ne rrallë kalonim një pikë kontrolli të talebanëve dhe kur kalonim luftëtarët e ekzaminuan me dëshirë makinën. “Të gjithë kanë frikë nga talebanët,” tha shoferi im, duke qeshur. “Pikat e kontrollit janë në zemrat tona.”

Nëse njerëzit kishin frikë nga sundimtarët e tyre të rinj, ata gjithashtu vëllazëroheshin me ta. Aty -këtu, grupe fshatarësh u uleshin në pllaka buzë rrugës, duke pirë çaj me talebanët. Vendi u hap ndërsa kërcenim përgjatë një rruge në fshatin Sangin. Në kanal, djemtë po bënin gara noti; burrat e fshatit dhe talebanët po zhytnin këmbët në ujin bruz. Ne kaluam tokën bujqësore të gjelbër dhe tendat e pemëve frutore. Grupe grash ecnin përgjatë një rruge tregu dhe dy vajza kërcyen në fustane të rrëmujshme.

Ne iu afruam Gereshkut, atëherë nën autoritetin qeveritar. Për shkak se qyteti ishte pika më fitimprurëse e grumbullimit të tarifave në rajon, u tha se kushdo që e mbante atë kontrollonte të gjithë Helmand. Talebanët kishin nisur një sulm dhe goditjet e artilerisë kumbuan në të gjithë fushën. Një lumë familjesh, gomarët e tyre duke punuar nën peshën e tufave gjigante, po iknin nga ato që ata thanë se ishin sulme ajrore. Në anë të rrugës, një grua me një burka ngjyrë blu qëndronte me një karrocë dore; brenda ishte një trup i mbështjellë. Disa talebanë u mblodhën në majë të një kodre.

U takova me Wakil, një komandant taleban me syze. Ashtu si shumë luftëtarë që kisha hasur, ai vinte nga një linjë fermerësh, kishte studiuar disa vjet në seminar dhe kishte humbur dhjetëra të afërm nga Amir Dado, Divizioni i Nëntëdhjetetretit dhe Amerikanët. Ai diskutoi fatkeqësitë e  familjes së tij pa inat, sikur Lufta Amerikane të ishte rendi natyror i gjërave. Tridhjetë vjeç, ai kishte arritur gradën e tij pasi një vëlla më i madh, një komandant taleban, vdiq në betejë. Ai vështirë se do të largohej nga Helmandi dhe fytyra e tij u ndriçua nga çudia në mendimin e kapjes së Gereshkut, një qytet që ai kishte jetuar disa kilometra larg, por nuk kishte qenë në gjendje ta vizitonte për njëzet vjet. “Harrojeni shkrimin tuaj”, qeshi ai ndërsa unë shkruaja shënime. “Eja më shiko teksa marr qytetin!” Duke ndjekur një helikopter që rrëshqiste në horizont, unë refuzova. Ai u largua me vrap. Një orë më vonë, një imazh u shfaq në telefonin tim të Wakil duke tërhequr një poster të një figure qeveritare të lidhur me Divizionin e nëntëdhjetë e tretë. Gereshk kishte rënë.

Në shtëpinë e guvernatorit të rrethit taleban, një grup talebanësh u ulën duke ngrënë bamje dhe naan të dhuruara nga fshati. I pyeta për planet e tyre për përfundimin e luftës. Shumica thanë se ata do të ktheheshin në bujqësi, ose do të ndiqnin arsimin fetar. Unë kisha ardhur në Afganistan nga Iraku, një fakt që i bëri përshtypje Hamidit, një komandant i ri. Ai tha se ëndërronte të shihte rrënojat babilonase dhe pyeti: “A mendoni se, kur të përfundojë kjo, ata do të më japin një vizë?”

Ishte e qartë se talebanët ishin të ndarë për atë që do të ndodhë më pas. Gjatë vizitës sime, dhjetëra anëtarë nga pjesë të ndryshme të Afganistanit ofruan vizione të kundërta për Emiratin e tyre. Talebanët me mendje politike që kanë jetuar jashtë vendit dhe mbajnë shtëpitë e tyre në Doha ose Pakistan më thanë se ata kishin një opinion më kozmopolit se më parë. Një studiues i cili kishte kaluar pjesën më të madhe të dy dekadave të fundit duke lëvizur midis Helmand dhe Pakistanit tha: “Kishte shumë gabime që bëmë në vitet nëntëdhjetë. Atëherë, ne nuk dinim për të drejtat e njeriut, arsimin, politikën, ne thjesht morëm gjithçka me pushtet. Por tani e kuptuam.” Në skenarin rozë të dijetarit, talebanët do të ndajnë ministritë me armiqtë e mëparshëm, vajzat do të ndjekin shkollën dhe gratë do të punojnë “krah për krah” me burrat.

Megjithatë, në Helmand ishte e vështirë të gjesh këtë lloj talebani. Më tipiku ishte Hamdullah, një komandant me fytyrë të ngushtë i cili humbi anëtarët e familjes në Luftën Amerikane dhe e ka matur jetën e tij me dasma, funerale dhe beteja. Ai tha se komuniteti i tij kishte vuajtur shumë rëndë për të ndarë pushtetin dhe se vërshimi i njëzet viteve të mëparshme ofroi vetëm një zgjidhje: status quo ante. Ai më tha, me krenari, se kishte në plan të bashkohej me marshimin e talebanëve në Kabul, një qytet që nuk e kishte parë kurrë. Ai mendoi se do të arrinte atje në mes të gushtit.

Për pyetjen më të ndjeshme në jetën e fshatit, pra për të drejtat e grave, burra si ai nuk kanë bërë gjë. Në shumë pjesë të zonës rurale të Helmandit, grave u ndalohet të vizitojnë tregun. Kur një grua Sangin kohët e fundit bleu biskota për fëmijët e saj në pazar talebanët e rrahën atë, burrin e saj dhe shitësin. Anëtarët talebanë më thanë se kishin në plan të lejonin vajzat të ndiqnin medresetë, por vetëm deri në pubertet. Si më parë, gratë do të ndaloheshin nga punësimi, përveç mamisë. “Ata nuk kanë ndryshuar fare”, tha Pazaro me keqardhje.

Ky kalkulim i zymtë fluturonte mbi çdo bisedë që kisha me fshatarët. Në fshatin Yakh Chal, hasa në rrënojat e një sulmi të Ushtrisë Afgane që ishte bërë kohët e fundit nga talebanët. Mbetje kishte vetëm tuma hekuri, litarë, pllaka të nxehta, zhavorr. Të nesërmen në mëngjes, fshatarët zbritën në vendngjarje, duke kërkuar diçka për të shitur. Abdul Rahman, një fermer, po rrëzonte plehrat me djalin e tij të vogël kur një armë ushtarake afgane u shfaq në horizont. Ai po fluturonte aq ulët, kujtoi ai, saqë “edhe kallashnikovët mund të qëllonin mbi të”. Por nuk kishte talebanë përreth, vetëm civilë. Pushka pushkatoi dhe fshatarët filluan të binin. Pastaj u kthye përsëri, duke vazhduar të sulmonte. “Kishte shumë trupa në tokë, duke gjakosur dhe rënkuar,” tha një dëshmitar tjetër. “Shumë fëmijë të vegjël.” Sipas fshatarëve, të paktën pesëdhjetë civilë u vranë.

Më vonë, fola në telefon me një pilot helikopteri të Ushtrisë Afgane, i cili sapo kishte liruar atë që sulmoi postën. Ai më tha: “E pyeta ekuipazhin pse e bënë këtë dhe ata më thanë se e dinin që ata ishin civilë, por Camp Bastion – një bazë e mëparshme britanike që iu ishte dorëzuar afganëve. Ndërsa flisnim, helikopterët e Ushtrisë Afgane po qëllonin mbi tregun qendror të mbushur me njerëz në Gereshk, duke vrarë shumë civilë. Një zyrtar me një organizatë ndërkombëtare me qendër në Helmand tha: “Kur forcat qeveritare humbin një zonë, ata po hakmerren ndaj civilëve.” Piloti i helikopterit e pranoi këtë, duke shtuar: “Ne po e bëjmë atë me urdhër të Sami Sadatit.”

Gjeneral Sami Sadat drejtoi një nga shtatë trupat e Ushtrisë Afgane. Ndryshe nga brezi i të fortëve Amir Dado, të cilët ishin provincialë dhe analfabetë, Sadat mori një diplomë master në menaxhimin dhe udhëheqjen strategjike nga një shkollë në Mbretërinë e Bashkuar dhe studioi në Akademinë Ushtarake NATO në Mynih. Ai mbajti pozicionin e tij ushtarak ndërsa ishte gjithashtu C.E.O. i Blue Sea Logistics, një korporatë me qendër në Kabul që furnizonte forcat anti-talebane me gjithçka, nga pjesët e helikopterit deri tek automjetet taktike të blinduara. Gjatë vizitës sime në Helmand, Blackhawks nën komandën e tij po kryenin masakra pothuajse çdo ditë: dymbëdhjetë afganë u vranë ndërsa fshinin hekurishte në një bazë të mëparshme jashtë Sangin; dyzet u vranë në një incident pothuajse identik në kampin e braktisur të Ushtrisë Walid; njëzet njerëz, shumica prej tyre gra dhe fëmijë, u vranë nga sulmet ajrore në pazarin e Gereshkut; Ushtarët afganë që ishin mbajtur të burgosur nga talebanët në një stacion elektrik u shënjestruan dhe u vranë nga shokët e tyre në një sulm ajror. (Sadat refuzoi kërkesat e përsëritura për koment).

Një ditë para masakrës në postin Yakh Chal, CNN transmetoi një intervistë me gjeneral Sadat. “Helmand është i bukur, nëse është paqësor turizmi mund të lulëzojë”, tha ai. Ushtarët e tij kishin moral të lartë, shpjegoi ai dhe ishin të sigurt se do të mposhtnin talebanët. Spiranca u shfaq e lehtësuar. “Dukesh shumë optimist”, tha ajo.

I tregova intervistën Mohammed Wali, një shitësi karrocash në një fshat pranë Lashkar Gah. Disa ditë pas masakrës së Yakh Chal, milicitë qeveritare në zonën e tij iu dorëzuan talebanëve. Blackhawks e gjeneral Sadatit filluan të sulmonin shtëpitë. Ata qëlluan mbi shtëpinë e Wali dhe vajza e tij u godit në kokë dhe vdiq. Vëllai i tij nxitoi në oborr, duke mbajtur trupin e dobët të vajzës tek helikopterët, duke bërtitur: “Ne jemi civilë!” Sulmuesit vranë atë dhe djalin e Wali. Gruaja e tij humbi këmbën dhe një vajzë tjetër përfundoi në koma. Ndërsa Wali shikonte klipin e CNN, ai qau. “Pse po e bëjnë këtë?A po tallen me ne?” pyeti ai.

Gjatë disa orëve në 2006, talebanët vranë tridhjetë e dy miq dhe të afërm të Amir Dado, përfshirë djalin e tij. Tre vjet më vonë, ata vranë vetë kryekomandantin i cili deri atëherë ishte bashkuar me parlamentin. Orkestruesi i vrasjes u përshëndet nga Pan Killay. Në një anë, sulmi është shenja e një kryengritjeje fundamentaliste që lufton me një qeveri të njohur ndërkombëtarisht; në një tjetër, një fushatë hakmarrjeje nga fshatarët e varfër kundër torturuesve të tyre të mëparshëm ose një shpëtim në një luftë fisnore që zien shumë ose një goditje nga një kartel droge kundër një ndërmarrjeje rivale. Të gjitha këto lexime janë ndoshta të vërteta. Ajo që është e qartë është se SHBA nuk u përpoq të zgjidhë ndarje të tilla dhe të ndërtojë institucione të qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse, por në vend të kësaj ajo ndërhyri në një luftë civile, duke mbështetur njërën palë kundër tjetrës. Si rezultat, ashtu si sovjetikët, amerikanët krijuan në mënyrë efektive dy Afganistane: njërin e zhytur në konflikt të pafund, tjetrin të begatë e shpresëdhënës.

Me shpresë, Afganistani qëndron tani nën kërcënim, pasi luftëtarët talebanë marshuan në Kabul në mes të gushtit ashtu siç parashikoi Hamdullah. Mijëra afganë kanë kaluar javët e fundit duke u përpjekur dëshpërimisht për të arritur në aeroportin e Kabulit, duke ndjerë se evakuimi i tërbuar i amerikanëve mund të jetë shansi i tyre i fundit për një jetë më të mirë. “Vëlla, duhet të më ndihmosh”, u përgjigj në telefon piloti i helikopterit me të cilin kisha folur më parë. Në atë kohë, ai po luftonte me turmat për të dalë nga porta e aeroportit; kur rrotat e avionit të fundit amerikan dolën nga pista, ai u la pas. Shefi i tij, Sami Sadat, thuhet se u arratis në Mbretërinë e Bashkuar.

Deri kohët e fundit, Kabuli nga i cili Sadat u largua shpesh ndihej si një vend tjetër, madje edhe një shekull tjetër nga Sangin. Kryeqyteti ishte bërë një qytet me drita në kodër, salla vezullimi të dasmave dhe tabela neoni që ishin mbushur plot gëzim me gra: nënat shfletonin tregjet, vajzat dilnin çifte nga shkolla, policet patrullonin me hixhabe, punonjëset e zyrës mbanin çanta dore projektuese. Fitimet që këto gra përjetuan gjatë Luftës Amerikane dhe që tani i kanë humbur janë tronditëse dhe të vështira për t’u kuptuar kur konsiderohen kundër fshatrave të rreptë të Helmandit: parlamenti afgan kishte një proporcion grash të ngjashme me atë të Kongresit Amerikan dhe rreth një e katërta e studentëve të universitetit ishin vajza. Mijëra gra në Kabul janë të tmerruara nga kuptimi se talebanët nuk kanë evoluar. Në fund të gushtit, fola në telefon me një dermatologe e cila ishte fshehur në shtëpinë e saj. Ajo ka studiuar në shumë vende dhe drejton një klinikë të madhe që punëson një numër te grave. “Kam punuar shumë për të arritur këtu. Kam studiuar shumë gjatë, kam bërë biznesin tim, kam krijuar klinikën time. Kjo ishte ëndrra e jetës sime”, tha ajo. Ajo nuk kishte dalë jashtë për dy javë.

Marrja nën kontroll e talebanëve ka ri-vendosur rendin në fshatrat konservatore, ndërsa i ka zhytur rrugët relativisht liberale të Kabulit në frikë. Kjo përmbysje e fatit nxjerr në dritë premisën e pashprehur të dy dekadave të fundit: nëse trupat amerikane vazhdojnë të luftojnë me talebanët në fshat, atëherë jeta në qytete mund të lulëzojë. Ky mund të ketë qenë një projekt i qëndrueshëm, talebanët nuk ishin në gjendje të kapnin qytetet përballë fuqisë ajrore amerikane. Por a ishte thjeshtë? A mund të varen të drejtat e një komuniteti nga privimi i të drejtave të një tjetri? Në Sangin, sa herë që e shtroja çështjen e gjinisë, gratë e fshatit reagonin me tallje. “Ata po u japin të drejta grave në Kabul dhe po vrasin gra këtu”, tha Pazaro. “A është kjo drejtësi?” Marzia nga Pan Killay, më tha: “Kjo nuk është ‘e drejtë e grave’ kur ju po na vrisni ne, na vrisni vëllezërit tanë, po vrisni baballarët tanë.” Khalida, nga një fshat aty pranë, tha: “Amerikanët nuk na kanë sjellë ndonjë të drejtë. Ata thjesht erdhën, luftuan, vranë dhe u larguan.”

Gratë në Helmand nuk pajtohen mes vete për atë se çfarë të drejtash duhet të kenë. Disa dëshirojnë që rregullat e vjetra të fshatit të shkërmoqen, ato dëshirojnë të vizitojnë tregun ose të bëjnë piknik pranë kanalit pa ndezur aludime ose më keq. Të tjerët i përmbahen interpretimeve më tradicionale. “Gratë dhe burrat nuk janë të barabartë”, më tha Shakira. “Ata janë bërë secili nga Zoti dhe secili ka rolin e vet, forcat e veta që tjetri nuk i ka.” Më shumë se një herë, ndërsa burri i saj ishte shtrirë në një marramendje opiumi, ajo fantazoi ta linte atë. Megjithatë, Nilofar po vjen në moshë dhe një divorc mund të turpërojë familjen, duke dëmtuar perspektivat e saj. Përmes miqve, Shakira dëgjon histori të qyteteve të shpërbëra të mbushura me martesa të prishura dhe prostitucion. “Liria e shumtë është e rrezikshme, sepse njerëzit nuk do t’i dinë kufijtë”, tha ajo.

Megjithatë, të gjitha gratë që takova në Sangin, dukej se ishin dakord se të drejtat e tyre, çfarëdo që të nënkuptonin, nuk mund të rrjedhin nga tyta e një arme dhe se vetë komunitetet afgane duhet të përmirësojnë kushtet e grave. Disa fshatarë besojnë se ata posedojnë një burim të fuqishëm kulturor për të zhvilluar atë luftë: vetë Islamin. “Talebanët po thonë se gratë nuk mund të dalin jashtë, por në fakt nuk ka një rregull islamik si ky”, më tha Pazaro. “Për sa kohë që jemi të mbuluara, duhet të na lejohet”, shtoi ajo. E pyeta një studiues kryesor taleban Helmandi se në cilën pjesë në Islam ishte përcaktuar që gratë nuk mund të shkojnë në treg ose të ndjekin shkollën. Ai pranoi, disi i tronditur, se kjo nuk ishte një urdhër aktual islamik. “Është kultura në fshat, jo islami. Njerëzit atje kanë këto besime për gratë dhe ne i ndjekim ato”, tha ai. Ashtu si islami ofron modele më të drejta për martesën, divorcin dhe trashëgiminë sesa shumë norma fisnore dhe fshatare, këto gra shpresojnë të mbrojnë besimin e tyre dhe gjuhën e përbashkët në të gjitha ndarjet e vendit të tyre  për të krijuar liri më të mëdha.

Edhe pse Shakira vështirë se flet për to, ajo personalisht ka ëndrra të tilla. Përgjatë dekadave të luftës ajo vazhdoi të mësonte veten për të lexuar dhe ajo tani po punon në rrugën e saj përmes një përkthimi në gjuhën Pashto të Kuranit, një sure në të njëjtën kohë. “Më jep një ngushëllim të madh”, tha ajo. Ajo po i mëson vajzës së saj më të vogël alfabetin dhe ka një ambicie të guximshme: të mbledhë miqtë e saj dhe të kërkojë që burrat të ngrenë një shkollë vajzash.

Edhe pse Shakira mendon të lëvizë Pan Killay përpara, ajo është e vendosur të kujtojë të kaluarën e saj. Fshati, më tha ajo, ka një varrezë që shtrihet në disa maja kodrash. Nuk ka pllaka, asnjë flamur, vetëm grumbuj gurësh që shkëlqejnë në të kuqe dhe rozë në diellin e mbrëmjes. Një palë gurësh janë te secili varr, një që shënon kokën, një këmbët.

Familja e Shakira-s i viziton çdo javë dhe ajo tregon ku shtrihet gjyshi i saj, ku kushërinjtë e saj, sepse ajo nuk dëshiron që fëmijët e saj të harrojnë. Ata lidhin shalle në degët e pemëve për të tërhequr bekimet dhe u luten të ndjerëve. Ata kalojnë orë të tëra mes një gjeografie të shenjtë gurësh, shkurresh dhe përrenjsh dhe Shakira ndjehet e përtërirë.

Pak para se amerikanët të largoheshin, ata hodhën dinamit në shtëpinë e saj, me sa duket në përgjigje të talebanëve që qëlluan një granatë aty pranë. Me dy dhoma ende në këmbë, shtëpia është gjysmë e banueshme, gjysmë e shkatërruar, ashtu si vetë Afganistani. Ajo më tha se nuk do ta merrte parasysh kuzhinën që mungonte, apo vrimën e zbrazët ku qëndronte dikur qilarja. Në vend të kësaj, ajo zgjedh të shohë një fshat në rilindje. Shakira është e sigurt se një rrugë e sapo shtruar së shpejti do të kalojë pranë shtëpisë, makadami që bën nxehtë në ditët e verës. Zogjtë e vetëm në qiell do të jenë ata me pendë. Nilofar do të martohet dhe fëmijët e saj do të ecin përgjatë kanalit për në shkollë. Vajzat do të kenë kukulla plastike, me flokë të cilat mund t’i krehin. Shakira do të ketë një makinë që mund të lajë rrobat. Burri i saj do të pastrohet, ai do të pranojë dështimet e tij, ai do t’i tregojë familjes së tij se i do më shumë se gjithçka. Ata do të vizitojnë Kabulin dhe do të qëndrojnë nën hijen e ndërtesave gjigante prej qelqi. “Duhet të besoj. Përndryshe, për çfarë ishte e gjitha kjo?”, thotë ajo.

Anand Gopal

E përktheu: Rejsa Kuçi

Tekstin origjinal mund ta gjeni në: https://www.newyorker.com/magazine/2021/09/13/the-other-afghan-women?fbclid=IwAR0PXrWCROGWQZ6nnYRsZJ3S15GO02Rtcs8vRBB246e7zwgALxr6dSCJyxA