Readings

‘Grua, jetë, liri’: feministet siriane që ndërtuan një botë të re në një tokë lufte

Në një shoqëri të përçarë nga konflikti dhe mizogjinia, rajoni autonom i Rojavës ka një qeveri me ndoshta barazinë më të plotë në botë.

“Të jesh grua,” thotë gruaja që qëndron në skenë përballë meje, “nuk do të thotë që jam këtu vetëm për të rritur fëmijë. Të qenit grua do të thotë që jam këtu për të shkruar historinë. Gratë mund të flasin. Ne mund të këndojmë. Askush nuk do të na heshtë.” Rreth meje shpërthen një duartrokitje miratimi.

Jam ulur në një sallë të madhe konferencash në Hasakah, një qytet në veri-lindje të Sirisë. Gruaja në skenë, një këngëtare që quhet Mizgin Tahir, me flokë kaçurrela të shkurtër dhe është veshur me çizme e fund, ndërsa gratë përreth meje janë të veshura në stile të ndryshme – disa me fustane tradicionale kurde të gjatë të cilët janë zbukuruar me qëndisje shkëlqyese, të tjerat me shami në kokë dhe pallto të thjeshta, e disa me mbulesa të komunitetit jazidi, të stolisura me rruaza të varura. Të gjitha po brohorasin. Tahir ka përfunduar tani fjalimin dhe është gati të kthehet në vendin e saj, por gratë në sallë nuk e lënë. “Këndo për ne!” thërrasin ato. “Këndo!”

Ajo kthehet pas, ngre mikrofonin dhe këndon, me zërin e saj të thellë që përhapet mes audiencës. Kur përfundon, salla plot me gra ngrihet në këmbë dhe fillon të brohorasë “jin, jiyan, azadî” (“grua, jetë, liri”), me duart e djathta të ngritura si shenjë simbolike të paqes.

Kam ardhur në këtë sallë konference në ditën time të dytë në veri-lindje të Sirisë, një zonë e njohur si Rojava. Udhëtimi im këtu më çoi nga Kurdistani i Irakut, përtej lumit Tigër, ku zogjtë e bardhë egret ecin mbi ujin e ngadaltë, dhe pastaj në peizazhin e zymtë të Sirisë veriore në dimër. Këtu, fushat pa pemë shtrihen larg në horizont, ajri është i mbushur me tym nga nafta që digjet, dhe burra të armatosur në pika kontrolli që të kontrollojnë çdo pak kilometra. Prandaj kam një ndjenjë ngrohtësie dhe ndihem e mbushur me energji që gjendem mes kaq shumë grash të vendosura, dhe të pasionuara.

Në mbarë botën, njerëzit panë sirianët duke festuar rënien e regjimit brutal të Assad-it. Edhe në Rojava festuan, nga gëzimi që panë fundin e një qeverie që kishte sjellë shumë vuajtje. Edhe këtu, u rrëzuan statuja dhe njerëzit dolën në rrugë, ndërsa të tjerët luteshin për kthimin e të dashurve të zhdukur në qelitë e burgjeve. Por situata në Rojava nuk është njësoj si në pjesën tjetër të vendit. Si fillim, regjimi veçse ishte tërhequr nga kjo zonë. Në vitin 2012, kur kryengritjet po shtypeshin brutalisht në pjesë të tjera të Sirisë, një rebelim i udhëhequr nga kurdët mori kontrollin e shumicës së këtij territori. Ata arritën të krijonin administratën e tyre, e cila tani njihet si Administrata Autonome Demokratike e Sirisë së Veriut dhe Lindjes, ose Daanes.

Kjo administratë është përballur me sfida të vazhdueshme. Shteti Islamik (IS) shkaktoi kaos në të gjithë rajonin nga viti 2014 deri në vitin 2019, dhe mijëra të burgosur të IS-it, përfshirë britaniken Shamima Begum, vazhdojnë të mbahen në kampe të mbipopulluara burgu. Qeveria turke, e cila e akuzon administratën se është e lidhur me PKK-në, grupin militant kurd që vepron në lindje të Turqisë – nuk ka pushuar kurrë së sulmuari atë, tani ajo okupon zona të veriut të Sirisë dhe kohët e fundit ka shtuar sulmet ajrore dhe sulmet përmes policive lokale. Edhe pse SHBA-ja e mbështeti administratën në luftën kundër IS-it, askush në komunitetin ndërkombëtar nuk e njeh Daanes-in si qeveri. Por ajo ka mbijetuar për më shumë se 10 vjet, dhe jo vetëm kaq. Eksperimentet e saj të guximshme me ndarjen e pushtetit dhe demokracinë e drejtpërdrejtë e kanë bërë atë një burim frymëzimi të thellë për shumë socialistë dhe feministe.

Jam këtu tani për të kuptuar më shumë rreth këtyre eksperimenteve, sepse aktualisht po shkruaj një libër që merret me pyetjen: çfarë lloj feminizmi na duhet sot? Në një botë me mizogjini në rritje, konflikte dhe shkatërrim mjedisor, ku janë gratë që ende po bashkohen, pavarësisht gjithçkaje, me shpresën për të krijuar një botë më të mirë? Si po e bëjnë këtë? Dhe çfarë shanse kanë për sukses? Edhe pse këtu nuk është gjithmonë e lehtë të dallosh se ku mbaron retorika dhe ku fillon realiteti, një gjë që e kuptoj menjëherë është që këto gra janë ndoshta feministet më të vendosura që kam takuar ndonjëherë.

“Ky është një revolucion i grave,” thotë folësja e parë në konferencë, Rihan Loqo. Ajo përfaqëson Kongra Star, rrjetin e grave të Rojavës, e cila është edhe organizata ime pritëse gjatë qëndrimit tim në rajon. Ajo qëndron e buzëqeshur dhe me vetëbesim, e veshur me një fustan të gjatë jeshil dhe ngjyrë ari, me flokët e errët të lëshuar. “Kjo është një luftë historike kundër çdo dhune, kundër çdo shtypjeje,” thotë ajo.

Slogani “grua, jetë, liri” u krijua këtu në Rojava, por veprimet e këtyre grave shkojnë përtej një slogani. Një ditë, shkova të vizitoj Leyla Saroxan, bashkëkryetaren e komitetit lokal për bujqësi dhe ekonomi. Vetë titulli më lë të kuptoj një përparim thelbësor: strukturat qeverisëse të administratës janë të bazuara në ndarjen strikte të pushtetit në mënyrë të barabartë mes burrave dhe grave. Ajo ka ngritur rrjete të ndërlikuara komitetesh dhe këshillash që funksionojnë nga niveli i lagjës deri në atë rajonal, dhe secili prej tyre ka një bashkëkryetar burrë dhe një bashkëkryetare grua. Me fjalë të tjera, kjo administratë mund të pretendojë se është struktura politike më e barabartë në botë.

Edhe pse ajo ka një paraqitje konservatore, veshur me një shall bezhë, fustan të zi dhe këpucë lëkure me shkëlqim, Saroxani është qartazi e udhëhequr nga idetë progresive që qarkullojnë këtu. “Shumica e shteteve në botë janë ndërtuar mbi parime kapitaliste. Parimi mbi të cilin punojmë ne këtu është ai i një ekonomie sociale. Ne pyesim: si mund t’u shërbesh nevojave shoqërore, jo vetëm si të fitosh para?” thotë ajo me vendosshmëri.

Ndërsa diskutojmë për atë nëse kjo është e mundur, një djalë i ri hyn e del duke na shërbyer çaj e kafe. Përkthyesja komenton në rolet gjinore që po shohim, dhe Saroxani qesh. Ajo pajtohet se është e rëndësishme që jo vetëm gratë të marrin role që shkojnë kundër traditës, por edhe burrat të bëjnë të njëjtën gjë. Ajo pranon se shpesh është ndërprerë apo injoruar nga burrat përreth saj, por megjithatë ka bërë punën e saj dhe ka qëndruar e palëkundur në pozicionin e saj.

Përkushtimi i palëkundur ndaj të drejtave të grave bën që ajo t’i shoh me shumë dyshim pushtetarët e rinj në Damask. Ajo nuk është e vetme në këtë. Sado që kanë mirëpritur rënien e Asadit, gratë këtu tani ndihen sikur qëndrojnë buzë një humnere. Ato nuk kanë asnjë ide nëse pushtetarët e rinj në Damask do t’i respektojnë arritjet që kanë bërë, dhe se çfarë qëndrimi do të mbaj komuniteti ndërkombëtar – a do t’i nënvlerësojë apo mbështes ato.

Grupi që rrëzoi regjimin e Asadit, Hayat Tahrir al-Sham, drejtohet nga Ahmed al-Sharaa, i cili më parë ishte anëtar i al-Kaidës në Irak. Zonat e Sirisë që më parë kontrolloheshin nga ky grup raportuan ndarje gjinore dhe abuzime ndaj grave dhe minoriteteve, por tani Sharaa dhe kolegët e tij po paraqiten me një fytyrë shumë më të moderuar.

A është bindur Saroxani nga kjo fytyrë e moderuar? Jo. “Duhet të behemi realist për atë se kush është kjo qeveri e re. Ushtria që mundi regjimin dhe të gjithë anëtarët e saj kryesorë kanë qenë më parë gangsterë dhe islamistë.” Gra të tjera më flasin me tmerr për videon që qarkulloi në rrjetet sociale, ku shihej ministri i ri i drejtësisë duke mbikëqyrur ekzekutimin e dy grave në vitin 2015. Dhe ato flasin me frikë për marrëdhënien e ngushtë mes pushtetarëve të rinj sirianë dhe qeverisë turke. 

Kur e pyes Saroxanin për ndjenjat e saj në lidhje me lirinë fetare, ajo përgjigjet me qetësi. “Unë mbaj shami, ndërsa shoqja ime këtu jo,” thotë ajo, duke bërë me dorë nga një kolege pa shami, “por ne të dyja punojmë bashkë.” Në të vërtetë, kur udhëtoj nëpër Hasakah dhe Qamishli, dy nga qytetet kryesore në rajon, vrej se shumica e grave janë pa shami. Në dyqane, kafene dhe universitet, gratë janë duke ecur me shoqe ose vetëm, madje pinë shisha në kafene apo kërcejnë në rrugë në ndonjë demonstratë.

Në një protestë kundër femicidit, të cilës i bashkohem në mesditën me diell në Qamishli, filloj të bisedoj me një grup grash në fillim të të njëzetave.

Njërën prej tyre, Imanin, e pyes se çfarë do të donte që gratë në Britani të dinin për gratë këtu. “Që ne nuk do të kthehemi prapa,” thotë ajo shkurt. “Kemi përparuar shumë. Kemi marrë pjesë në luftë, bëjmë çdo lloj pune. Qeveria e re duhet të na dëgjojë.”

Kjo ndjenjë vetëbesimi nuk ka ardhur nga hiçi. Gratë e kanë ndërtuar me vetëdije revolucionin e tyre që nga themeli. Një ditë, vizitoj mala jin, ose “shtëpinë e grave” në Qamishli. Këto shtëpi të grave u krijuan si hapësira të ngritura nga vetë gratë, për të ofruar mbështetje dhe mbrojtje për ato që përballeshin me dhunë në familje ose me mosmarrëveshje civile. Menaxherja këtu, Bahiya Mourad, është një grua në të gjashtëdhjetat, gjithmonë e buzëqeshur. “Shtëpitë e para të grave u krijuan në vitin 2011,” thotë ajo, “kur regjimi ende qeveriste këtu në Qamishli. Një ditë, regjimi erdhi në qendër dhe tha se duhej të mbylleshim. Ne morëm shkopinj dhe i dëbuam.”

Në fillim, kur u krijuan shtëpitë e grave, pak gra shkonin atje. “Në atë kohë,” thotë Mourad, “ne nuk e njihnim forcën tonë. Gratë kishin frikë se do të përballeshin me pasoja nëse përpiqeshin të flisnin. Ndoshta do t’u merreshin fëmijët, ose do të ndëshkoheshin.”

Gjatë 13 viteve të fundit, Mourad ndien se e kanë përmbysur këtë situatë. Ajo dhe koleget e saj kanë shkuar nga shtëpi në shtëpi gjatë këtyre viteve, duke ndërtuar vetëdijen e grave për të drejtat e tyre. Me pak humor më tregon për një ndërhyrje që kishin bërë në ditët e para. Kishin dëgjuar për një vajzë të re që mbahej e burgosur në shtëpinë e vëllait të saj. Ajo dhe një grua tjetër më e moshuar trokitën në derën e shtëpisë dhe thanë se po kërkonin një vend për t’u lutur. Pasi hynë brenda, pyetën për vajzën e re dhe e bindën vëllain t’a linte të dilte. I gjetën një punë. “Ia ndryshuam jetën asaj, dhe familjes së saj. Na lanë të hyjmë sepse menduan: ç’të keqe mund të bëjnë këto gra të moshuara? Por ka fuqi te gratë. Jam e moshuar, por jam e fortë.”  

Më tregojnë se dhjetë vjet më parë ato ndihmonin një ose dy gra në muaj; tani numri ka arritur deri në 100. Për shembull, tani ekzistojnë ligje kundër martesave të vajzave të mitura dhe nëse dëgjojnë për një vajzë që do të martohet, ato shkojnë për të bindur familjen të mendojnë sërish. Po ashtu, ato punojnë me familje ku djemtë dhe vajzat janë dashuruar dhe duan të martohen kundër dëshirës së prindërve. “Dhe shpesh përfundojmë duke kërcyer në dasmat e tyre.”

Transformimi politik këtu është udhëhequr nga gratë kurde, çlirimi i të cilave është i lidhur ngushtë me rimarrjen e identitetit të tyre kurd. Në konferencë më afrohet një grua me fytyrë serioze, Anahita Sino. Si bashkëkryetare e unionit të intelektualëve, ajo është kurioze të dijë se çfarë e ka sjellë një shkrimtare britanike në veri-lindje të Sirisë. Disa ditë më vonë, e vizitoj atë në shtëpinë e saj, në një banesë të qetë në Qamishli. Ne ulemi në divanet rreth dhomës, me të, vajzën e saj dhe burrin, dhe flasim për libra dhe për liri. Kultura kurde ishte aq e shtypur nën regjimin e Asadit, saqë ajo dhe shkrimtarë të tjerë kurdë i shkruanin poezitë dhe tregimet me dorë dhe i fshihnin letrat nëpër rroba, duke shkuar nga shtëpia në shtëpi për t’i shpërndarë. “Kur bënim lexime, vendosnim djem në çati dhe në qoshe për të vëzhguar policinë, që të na paralajmëronin.”

Tani, Sino dhe kolegët e saj tani kanë ngritur një bibliotekë në një kopsht, ku shkrimtarët dhe lexuesit mund të mblidhen. Disa ditë më vonë, e vizitoj këtë ‘kopsht të leximit’. Qamishli është një qytet i zhurmshëm dhe i ndotur, por këtu ka shtretër trëndafilash të rrethuar me gurë të bardhë, dhe pemë eukalipti që na mbrojnë nga rruga. Në qendër janë libraria dhe salla e leximit, dhe një shatërvan – tani i tharë, për shkak të mungesës së ujit – në formën e një peme dhe një libri. Kujdesi me të cilin është ndërtuar ky kopsht është i dukshëm. Sino më dhuron një nga librat e saj, duke më thënë se është për dashurinë. “Shkrimtarët nuk mund të punojnë pa liri,” thotë ajo. “Edhe në Perëndim, shkrimtarët nuk janë gjithmonë të lirë të thonë çfarë duan. Duhet të luftojmë për lirinë tonë kudo.”

Por transformimi këtu nuk përfshin vetëm gratë kurde. Siria është një shoqëri jashtëzakonisht e larmishme, ku armenë, sirianë, turkmenë dhe pakica të tjera etnike e fetare bashkëjetojnë me shumicën arabe. Një grua siriane e krishterë që takoj, Georgette Barsoum, më kujton se edhe këto pakica të tjera ishin të shtypura nga regjimi i Asadit. “Deri në fund, regjimi përpiqej të na kërcënonte. Nuk mund ta përshkruaj si u ndjeva kur ra regjimi. Lumturia ishte e papërshkrueshme: isha si një zog që i liruar nga kafazi.”                                           

Barsoum më kujton me ngulm se gratë siriane të komunitetit siriak dhe të tjerat kanë marrë pjesë dhe e kanë mbështetur Daanes që nga fillimi. Megjithatë, për shumë kritikë mungesa e mbështetjes për administratën nga popullsia arabe në veri-lindje të Sirisë është një nga kufizimet kryesore të administratës. Ka edhe çështje të tjera që shqetësojnë kritikët. Lidhja e ngushtë midis partisë dominuese të administratës, PYD-së, dhe grupit militant PKK, i cili klasifikohet si organizatë terroriste nga shumë shtete, përfshirë Mbretërinë e Bashkuar, përbën një pengesë për pranimin e saj ndërkombëtar. Angazhimi i PYD-së ndaj lirisë së shprehjes dhe kundërshtimit politik shpesh vihet në dyshim, dhe akuza për shkelje të të drejtave të njeriut, përfshirë keqtrajtimin e të burgosurve të IS-it, janë ngritur kundër kësaj administrate.

Kritikë të tjerë janë thjesht skeptikë nëse administrata ka arritur aq sa pretendon, dhe më tregojnë se pararendëset e çliruara të grave nuk kanë arritur ende të sjellin ndryshimet kulturore të gjera që nevojiten. “Ky revolucion i grave funksionon për disa gra, por jo për shumicën” më thotë një shkrimtare që do ta quaj Aliya. Ajo punon në media, ku thotë që stili i saj i pavarur i jetës e ka vënë në konflikt me burra të tjerë dhe me familjen e saj. “Burrat thonë se janë dakord me këtë, por në fund martohen me një vajzë të re me vlera tradicionale. Shoqëria nuk ndryshohet aq shpejt sa do të donin.”

Në këtë periudhë tranzicioni, çdo gjë – çdo përparim, çdo dështim – është i diskutueshëm. Megjithatë, më bie në sy se askush nga ata që takoj nuk thotë se dëshiron që administrata autonome të ndahet nga qeveria e re siriane. Të gjithë ata që i takoj thonë se duan të jenë pjesë e një Sirie ku të gjitha gratë dhe pakicat mund të gëzojnë të drejtat e tyre. Shumë gra flasin për mënyrën se si federalizmi demokratik dhe ndarja e barabartë e pushtetit mes gjinive në administratë mund të shërbejë si model për të gjithë Sirinë. Por askush nuk është i sigurt se kjo mund të ndodhë, dhe disa duken qartë se po përgatiten për betejë. Siç thotë Loqo në konferencë: “Këto arritje i kemi blerë me qindra martirë, dhe do të luftojmë për t’i mbrojtur ato.”

Kjo gjuhë nuk është thjesht retorikë. Shumë prej nesh në Perëndim kemi parë imazhet e ushtareve kurde me flokë të errëta të gërshetuara dhe me Kalashnikovë, të cilat patën rol vendimtar në shkatërrimin e IS-it. Në 2014-të, njësitë e grave, YPJ, u përballën me forcën më mizogjene në botë dhe u vlerësuan për kthimin e rrjedhës së betejës në qytetin Kobanî. Sot, YPJ-ja është pjesë e Forcave Demokratike Siriane, ushtria e administratës autonome, e cila aktualisht po negocion me vështirësi nëse dhe se si mund të bëhet pjesë e ushtrisë së re kombëtare siriane, të udhëhequr nga Damasku.

Ajo që nuk e kisha kuptuar deri sa erdha këtu, është se sa me entuziazëm nderohen këto luftëtare. Tahir, për shembull, e cila këndoi në konferencë, thotë me pasion: “Pse askush nuk mund të më heshtë? Sepse YPJ-ja më mbështet.” Kudo që shkoj, nëpër mure ka portrete të ushtareve të rëna. Në çdo moment, në atë konferencë, slogani “jin, jiyan, azadi” shndërrohet në më agresiven “şehîd namirin” (“martirët nuk vdesin kurrë”). Një pasdite, vizitoj YPJ-në në zyrat qëndrore të tyrë në Hasakah. Aty më pret një nga zëdhënëset e tyre, Ruksen Mohammed, një grua e re me qëndrim, si dhe gra të tjera nga YPJ, si dhe nga forca e mbrojtjes civile të grave. Ulem me to, pimë çaj dhe flasim për feminizmin dhe luftën.

Ruksen thotë se ajo i pa sulmet e IS-it në Rojava si një përpjekje të qëllimshme për të shkatërruar përparimin e grave: “I dërguan të na sulmonin sepse gratë po luanin një rol udhëheqës në shoqëri.” Ato janë jashtëzakonisht krenare për atë që kanë bërë. “Ne e mundëm IS-in jo vetëm për ne, por për njerëzimin dhe për botën. Ne po luftojmë për një të nesërme të lirë për të gjithë.”

Kur u them se e njoh guximin e tyre, por nuk mund të pajtohem me këtë glorifikim të militarizmit, ato përgjigjen me entuziazëm. Një grua nga YPJ më sfidon për historinë e feminizmit në Mbretërinë e Bashkuar: “Në vendin tuaj, kur ishte e nevojshme, sufragjistet u kthyen në militante.” Një tjetër, nga njësia e mbrojtjes civile, shton se ato e shohin atë që bëjnë si vetëmbrojtje. “Nëse gratë nuk mund të mbrojnë veten, ne i dimë rreziqet. Çfarë u ndodh atyre? Shih gratë e Afganistanit, të Iranit. Ne nuk i marrim armët sepse i duam, por sepse duhet.”                                        

Shumë shpesh, më duket se në diskutimet në Perëndim për të ardhmen e Sirisë, ky feminizëm i zjarrtë shpërfillet krejtësisht. Ndoshta është shumë kurd. Ndoshta është tepër i militarizuar. Ndoshta është shumë socialist. Ndoshta është thjesht shumë i pamundur. Ndoshta ajo që shikuesit perëndimorë duan kur mendojnë për feminizmin në Lindjen e Mesme është diçka më e sjellshme, më e butë, më pak e zemëruar? Por çdo ditë që jam në veri-lindje të Sirisë, qoftë kur vizitoj një universitet ose një këshill drejtësie, një akademi ekologjie apo një protestë, ndjej frymën që më merret nga thellësia e përkushtimit që gratë tregojnë ndaj asaj që kanë krijuar këtu. Siç ka thënë dikur feministja amerikane Robin Morgan: “Mund të shtirësh se ke arritur orgazmën, por nuk mund të shtiresh se ke krijuar një lëvizje.” Qoftë kur gratë e verilindjes së Sirisë flasin për perëndesha të Mesopotamisë apo për Rosa Luxemburg, për urrejtjen e tyre ndaj pushtimit turk apo dashurinë ndaj lirisë, dëshira e tyre e palëkundur për të mbrojtur të drejtat e tyre tingëllon fort dhe qartë.

Një pasdite tjetër, udhëtoj disa orë nga Qamishli drejt Jinwar. Krijuar si një lloj strehimi, ky është një fshat ku jetojnë vetëm gra. Tani është shtëpia e rreth 20 familjeve të grave dhe fëmijëve. Ata përfshijnë një grua Yazidi që ka mbijetuar gjenocidin dhe jeton këtu me fëmijën e saj, si dhe gra të tjera që kanë nevojë për solidaritetin që ofron ky vend unik. Secila prej shtëpive të vogla kanë një kopsht, dhe gratë punojnë në tokat e tyre, duke rritur barishte dhe perime, si dhe kontribojnë në ndërmarrjet e fshatit, duke përfshirë pjekjen e bukës dhe prodhimin e ilaçeve bimore tradicionale. Eci përmes fshatit në dritën e pasdites, e kam më të lehtë të marrë frymë. Në murin e ndërtesës së furrës ndodhet një vizatim i Nisabës, perëndeshës së lashtë mesopotamiane të shkrimit dhe grurit. Vazhdimisht, në bisedat që kam pasur me gratë këtu, ato kanë folur për frymëzimin që marrin nga ideja se para se të kishte patriarkat në këtë rajon, ekzistonin shoqëri të lashta egalitare ku gratë ndanin pushtetin me burrat. Këtu, ato kanë përpjekur ta mishërojnë këtë traditë në një formë të re. Ngjitem shkallëve drejt çatisë së njërës prej shtëpive.

Nga kjo çati, fshati duket i vogël, pothuajse i humbur në fushën që shtrihet deri në kufirin turk. Në një anë të fshatit ndodhet një kopsht me pemë shege dhe ullinj, ku zogjtë këndojnë mes degëve të tyre; në një fushë tjetër disa lopë dhe dhi kullosin. Në këtë tokë të shkatërruar, ndihet si një vend shprese. Poshtë meje, gratë dhe fëmijët po mblidhen rreth një zjarri të vogël; ata po pjekin arra dhe fara dhe qeshin në dritën e vonë të pasdites. Këtu, gratë e besimeve dhe përvojave të ndryshme mund të ndajnë kujdesin për fëmijët e tyre, tokën dhe vetveten. E qeshura e tyre përzihet dhe ngrihet në ajrin e ftohtë.

Më kujtohen fjalët e një prej pak grave arabe që folën në konferencë në ditën time të dytë këtu. Shahrazad al-Jassem nga Zenobiya, organizata e grave arabe të veriut dhe lindjes së Sirisë, e cila foli me siguri të madhe kur tha: “Ne nuk do të tërhiqemi, nuk do t’i humbasim të drejtat tona, do të ndërtojmë një Siri bazuar në të drejtat e grave, ne kemi ndezur një flakë të re.” Në këtë dritë të butë e të artë, dëgjoj të qeshurat e grave poshtë meje, dhe shpresoj me gjithë zemër që flaka që ato kanë ndezur të mos shuhet kurrë.

Natasha Walter

E përktheu: Erjona Thaqi

Artikullin origjinal e gjeni këtu.