Readings

Një antidot kundër fashizmit – Kimberlé Crenshaw mbi lirinë, barazinë dhe gjithpërfshirjen.

U takova me Kimberlé Crenshaw në Universitetin e Sorbonës në Paris në janar të vitit 2019, në një konferencë të organizuar nga Marta Dell’Aquila dhe Eraldo Souza dos Santos për të festuar përvjetorin e tridhjetë të ndërsektorialitetit. Kimberly Crenshaw zhvilloi nocionin e ndërsektorialitetit në vitin 1989 në punimin e saj “De-margjinalizimi ndërsektorial i racës dhe seksit: Një kritikë zezake feministe e doktrinës kundër diskriminimit, teorisë feministe dhe politikës antiraciste”. Me atë rast, qëllimi i saj ishte të sfidonte kufizimet e ligjeve kundër diskriminimit që shikonin gjininë dhe racën si kategori të ndara dhe reciprokisht ekskluzive. Gjatë tridhjetë viteve të fundit, ndërsektorialiteti është bërë një mjet thelbësor analitik për të eksploruar se si strukturat e shumta të shtypjes i japin formë cenueshmërisë individuale. Në këtë intervistë, Kimberlé Crenshaw ofron jo vetëm një diskurs përplasjeje mbi ndërsektorialitetin, por na tregon pse ndërsektorialitetit është jetik për të transformuar situatën aktuale politike. 

Në një shembull madhështor të sofistikimit dhe thjeshtësisë teorike, Crenshaw përdor nocionin e dështimit ndërsektorial për të shpjeguar zgjedhjen e Donald Trump. Nuk është thjesht pakënaqësia e klasës punëtore të bardhë që ndihet “e lënë pas” ajo që shpjegon triumfin elektoral të së djathtës ekstreme, argumenton ajo. Është pakënaqësia e klasës punëtore e rrënjosur në të drejtën e mashkullit dhe supremacisë së bardhë, që përcakton këtë fitore. Në këtë kuptim, triumfi i së djathtës ekstreme në vende të tilla si Shtetet e Bashkuara apo Italia që kanë një histori të pazgjidhur të supremacisë së bardhë dhe fashizmit, mund të shihet si rezultat i një sërë dështimesh ndërsektoriale – kur vetëdija klasore nuk kundërshton logjikat e racizmit, kur antiracizmi nuk i kundërshton logjikat e patriarkalizmit, kur feminizmi nuk kundërshton logjikën e racizmit, ato përfundojnë duke i përforcuar të gjitha.

F.C, janë iniciale për emrin e intervistueses, Francesca Coin. 

K.C për Kimberlé Crenshaw.

FC: Sot po festojmë përvjetorin e tridhjetë të ndërsektorialitetit dhe do të doja të kthehesha tridhjetë vjet më parë kur e përdorët këtë nocion për herë të parë. A mund të na thoni se si e keni zhvilluar nocionin e ndërsektorialitetit dhe cili ishte qëllimi i tij?

KC: Ndërsektorialiteti është një metaforë që kam zhvilluar për t’i bërë më të qarta mënyrat se si forma të shumta të pabarazisë ose disavantazhit ndërthuren ndonjëherë dhe krijojnë pengesa që shpesh nuk kuptohen nëse janë të kombinuara nga diskriminimi racor ose diskriminimi gjinor. Vendosa të shkruaj një artikull për të zbuluar mënyrën se si mbrojtja ligjore kundër diskriminimit kishte qenë e pamjaftueshme për t’u përballur dhe për të trajtuar diskriminimin që po ndodhte ndaj grave zezake dhe një nga arsyet pse gjyqtarët në gjykatë nuk ishin në gjendje ta shihnin atë, është se mënyra e racizmit dhe seksizmi mendohej se ishin kategori të ndara dhe reciprokisht ekskluzive, kështu që ju mund të përjetoni diskriminim racor ose mund të përjetoni diskriminim gjinor, por ideja që ju mund t’i përjetonit të dyja ishte shumë e vështirë të imagjinohej. Dukej sikur këto dy lloje të diskriminimit shiheshin si vrapim vetëm në një shinë paralele, që nuk u bashkua kurrë, por përkundrazi drejtohej në vija të drejta paralele lineare. Doja të ofroj një mënyrë metaforike të të menduarit që do t’i nxirrte njerëzit nga mënyra se si ata mendonin aktualisht për diskriminimin si dy vija paralele dhe të thonë, në fakt këto vija nuk janë paralele, por përkundrazi ato po kryqëzohen.

Që atëherë e kam kuptuar se ju mund t’u tregoni njerëzve shumë fakte, por nëse nuk mund t’u jepni atyre një kornizë për t’i mbajtur faktet së bashku, faktet nuk kanë rëndësi, ata nuk mund t’i përmbahen atyre, kështu që ndërsektorialiteti është një kornizë që synon t’i mbajë disa fakte rreth mënyrave të ndryshme se si gratë e zeza përjetojnë diskriminim. Një nga arsyet pse faktet e diskriminimit të tyre nuk qëndronin është se kornizat konceptuale të diskriminimit sugjeronin se racizmi është diçka që u ndodh të gjithë njerëzve të së njëjtës racë ose seksizmi është diçka që u ndodh të gjithë njerëzve të së njëjtës gjini, por realiteti nuk është gjithmonë kështu.

Në disa nga rastet ligjore që po shikoja, kishte punë që ishin të përshtatshme për zezakët dhe punë që ishin të përshtatshme për gratë, por punët e zezakëve ishin të përshtatshme për burrat me ngjyrë dhe punët e grave ishin të përshtatshme për gratë e bardha, kështu që ishte lloji klasik i situatës ku po ndodhin dy lloje të ndryshme strukturimi dhe kur ato dy struktura u bashkuan për zezaket që ishin gra ose gratë zezake, ato u ndikuan nga këto struktura ndryshe nga zezakët që ishin burra dhe gratë që ishin të bardha. Pra, ne i kishim këto fakte, por nuk kishim një kornizë, dhe për t’i bërë gjykatësit të kuptonin se nuk është në rregull të diskriminosh një nëngrup, duhej pak a shumë të pikturoje skenën e krimit për ta dhe duhej të gjurmoje mënyrën se si këto struktura të ndryshme shtypjeje u bashkuan në një mënyrë unike për njerëzit që ishin të vendosur në mënyrë unike për të përjetuar të dy llojet e diskriminimit.

FC: Ju përmendni shpesh çështjen gjyqësore të Divizionit të Asamblesë DeGraffenreid kundër General Motors, në të cilën një grup punonjësesh gra me ngjyrë paditën General Motors duke pretenduar se politikat e tyre të punësimit diskriminonin gratë zezake. Në atë rast, gjykata e hodhi poshtë kërkesën pasi nuk pranoi se cenueshmëria e grave të zeza qëndronte në margjinat e kategorive të mbrojtura me ligj të racës dhe gjinisë. Që atëherë, ju theksuat rëndësinë e ndërsektorialitetit jo vetëm në çështjet ligjore, por edhe në retorikë, politikë e lëvizje shoqërore. Mund të na tregoni më shumë për këtë?

KC: Për herë të parë kur përdora ndërsektorialitetin ishte në çështjet ligjore dhe në pjesët e studimit ligjor dhe u bë në një kontekst, në një kohë dhe në një mënyrë që ishte e njohur për njerëzit që bënin praktikë juridike. Në një farë mënyre, kjo ishte gjenerata e parë e ndërsektorialitetit. Në atë rast, duhet të them gjithashtu se ndërsektorialiteti ishte në kryqëzimin midis teorisë feministe të zezakeve, pasi unë isha një feministe me ngjyrë, dhe teorisë ligjore kritike, pasi isha pjesë e një lëvizjeje të bazuar në ligj që merrte në pyetje mënyrat se si ligji formësonte dhe rregullonte të gjitha llojet e hierarkive shoqërore – me fjalë të tjera, në vend që ta shohim ligjin kundër diskriminimit në funksionet e tij të qenësishme çlirimtare, ne do ta shohim ligjin po aq pjesë të konstituimit të kushteve strukturore në të cilat ka ndodhur ky diskriminim.

Të dyja këto orientime intelektuale po bashkoheshin, të dyja vinin për t’i identifikuar gratë zezake si vend për marrje në pyetje dhe për të identifikuar se si po funksiononte ligji për të natyralizuar atë që kishte ndodhur me to, si një problem social dhe ligjor.

Ndërsektorialiteti ishte një kornizë që unë përdora për të parë një sërë çështjesh që ishin historikisht pjesë e lëvizjeve feministe, antiraciste dhe queer që po ndodhnin në fund të viteve ’80-ta dhe në fillim të viteve ’90-ta. Në ato vite, dhuna ndaj grave ishte në një pikë prekëse për mënyrat se si feminizmi po udhëtonte drejt ligjit. Në një farë mënyre, dhuna ndaj grave po na detyronte të mendonim se si ligji e përcaktoi këtë dhunë dhe çfarë duhej të bënim ne si feministe për ta riformuluar atë në mënyra që të zbulonim lojërat e patriarkatit. Në atë kohë, dhuna ndaj grave nuk quhej kështu, nuk ekzistonte, ishte thjesht patologji familjare, gjëra të çmendura që bëjnë njerëzit e varfër apo me ngjyrë, por edhe gjëra që u ndodhin grave të klasës së mesme, edhe pse nuk e imagjinojmë klasën e mesme si vatër të dhunës. Disa pjesë të lëvizjes feministe dhe dimensionit ligjor përbënin idenë se ka diçka që i kapërcen të gjitha këto narrativa të ngushta dhe që quhet dhunë ndaj grave – është një fenomen sistemik, institucional, social dhe kulturor.

Pra, kjo po ndodhte në të njëjtën kohë kur njerëzit me ngjyrë po fillonin gjithashtu të kritikonin feminizmin e zakonshëm për dimensionet e tij solipsiste.

Përmes këtyre bisedave kisha filluar të besoj se, ne fakt, kishte diçka që quhej dhunë ndaj grave dhe kishte shumë kuptim që të përpiqeshim ta teorizonim sesi patriarkia po luante sistematikisht  dhe se brenda këtij sistemi ekzistonin realitete sa të ngjashme aq edhe dalluese. Kishte dallime në cenueshmëri, në qasjen në burime dhe kishte dallime kur shteti kujdesej dhe kur nuk kujdesesj, se kush e kishte fuqinë retorike për të thënë “kjo më ka ndodhur mua dhe dikush duhet të kujdeset për këtë” dhe kush nuk e kishte këtë fuqi. Ishin pikërisht këto momente ku të qenurit në gjendje për të parë ngjashmëritë dhe dallimet ishte mjaft e vështirë për ta bërë dhe ndërsektorialiteti ishte mënyra më e mirë për ta përcaktuar atë cka ishte sfidë për ne.

Patriarkati po krijonte kushte që ishin të përshtatshme për dhunë. Një grua emigrante që përballej me dhunë nga partneri i saj, nga i cili varej për kartën jeshile, e cila është e domosdoshme për të qëndruar në SHBA, kjo është cenueshmëri e ndërlidhur. Gratë mund të ndajnë nivele të cenushmërisë me gratë elitiste, por ka aspekte tjera të kësaj cenushmërie si ksenofobia ose qasja në gjuhë. Të gjitha këto janë produkt i strukturave të pushtetit. Kështu, fillova të shoh se ndërsektorialiteti ishte i dobishëm jo vetëm për të parë ligjin në vetvete, por për të parë mënyrat sesi pushtetet shpesh ishin krijuar ndryshe për njerëz të ndryshëm, madje duke pasur një cenueshmëri të përbashkët ndaj një problemi social si dhuna ndaj grave.

FC: Kur Trump fitoi zgjedhjet, ju e pershkruajtët fitoren e tij si dështim ndërsektorial. Kryesisht, mediat pohonin se Trump fitoi për shkak të humbjeve që pësoi klasa punëtore. Me fjalë të tjera, mediat këmbëngulnin se problemi ishte se klasa e bardhë punëtore ishte ‘lënë pas’. Megjithatë, vetëm paknaqësia e klasës nuk e shpjegon fitoren e tij. Çfarë keni nënkuptuar kur keni thënë “dështim ndërsektorial”?

KC: Dështimi ndërsektorial vjen si pasojë e vizionit politik i cili duhet të synonte të ishte transformues. Pra, ne folëm për dështime ndërsektoriale brenda antiracizmit të bazuar në patriarkalizëm ose dështime ndërsektoriale brenda feminizmit bazuar në supremacinë racore. Dikush mund ta konsideroj si dështim ndërsektorial edhe politikën klasore që bazohet në kufijtë nacionalistë dhe nocione ksenofobike se çfarë është komuniteti ose investimet patriarkale për atë se si duhet të duket familja.

Kur artikulohet investimi si i pjesshëm dhe i paplotë, aftësia juaj për të bërë punën që dëshironi të bëni,  bëhet e pambrojtur. Si duket një lëvizje e bazuar në klasë nëse nuk përfshin punëtorët migrantë? Çka ndodh kur baza kryesore e angazhimeve nacionaliste, ksenofobike është pjesë e programit tënd ndërgjegjësues mbi klasën punëtore? I bie se ju po shihni armiq dhe kërcënime në hapësira ku nuk shihni mundësi kapitaliste. I bie se nuk po e shihni se ajo që kërcënon në të vërtetë punëtorët në mbarë botën nuk janë punëtorët e tjerë, por përkundrazi, është rishpërndarja masive e pasurisë dhe pushtetit.

FC: A mendon se kjo është pikërisht arsyeja pse ata po përpiqen që ta riformulojnë ndërsektorialitetin si viktimizim? Shihet se e djathta ekstreme ka një tendencë që të ofrojë ide tjera mbi strukturat e shtypjes të cilat prodhojnë tutje cenueshmëri më të madhe – patriarkalizëm, racizëm ose kolonializëm, ama që nuk shfaqën asnjëherë në analizat e tyre. Meqenëse ata nuk mund të shohin asnjë strukturë shtypjeje, ata e shterojnë nocionin e ndërseksionalitetit dhe e kthejnë atë në politikë identitare — madje ekziston edhe një kalkulator i rezultateve të ndërsjelljes në linjë që synon të llogarisë dhe shpërblejë më të shtypurit.

Mendoj se kjo është ajo që doje të thoje kur fole për politika anti-ndërsektoriale. Pra, nëse shikojmë Italinë, një vend që nuk është pajtuar kurrë me historinë e saj patriarkale, koloniale dhe fashiste, duket sikur ndërsektorialiteti shpesh perceptohet si një term shqetësues, pothuajse një formë tradhtie, pabesie apo tradhtie ndaj vlerave klasore.

KC: Ajo që më magjepsë më së shumti është mënyra se si përdoret viktimizimi. Te ndërsektorialiteti, viktimizimi shihet si e metë, mirëpo kur viktimizimi përdoret nga politiknaët, është plotësisht legjitimë. Pra, esenca nuk është te viktimizimi, por kush mund ta përdorë atë. Kjo është rrëmbim i drejtpërdrejtë i pushtetit.

Kolegu im Luke Harris thotë se kjo është pjesë e një argumenti më të gjerë kundër të drejtave civile, veprimit anti-afirmativ dhe kundër barazisë, sepse të gjitha përfundojnë në atë që është në fakt një argument i “zvogëlimit të mbipërfaqësimit” – ku në thelb burrat e bardhë janë të mbipërfaqësuar në të gjithë shoqërinë. Mbipërfaqësimi është shpesh një produkt i pushtetit të paligjshëm dhe ndërsektorialiteti ofron mjete retorike, analitike dhe doktrinore për të marrë në pyetje atë mbipërfaqësim asimetrik të pushtetit.

Reagimi ndaj kësaj është se ndërsektorialiteti në fakt perceptohet si i padrejtë për burrat e bardhë (të mbipërfaqësuarit), kështu që ajo që është e padrejtë, një zvogëlim i vogël modest i mbipërfaqësimit të tyre – duke mos hequr pushtetin, duke mos i vendosur ata nën neve, por thjesht duke thënë se mbipërfaqësimi i jashtëzakonshëm i pushtetit që ata kanë nuk është në përputhje me demokracinë, nuk është në përputhje me të drejtat e njeriut, nuk është në përputhje me drejtësinë ose mbipërfaqësimin e saj të vazhdueshëm. Vetë fuqia për të kërkuar statusin e viktimës në mënyrë kaq të lehtë “hej unë jam viktimë” është një ilustrim i fuqisë për të qenë dominues, i fuqisë së të qenit burrë dhe i fuqisë së të qenit i bardhë.

FC: A shihni ndonjë dallim mes SHBA-së dhe Evropës në këtë drejtim?

KC: Mendoj se ngjashmëria që më godet më shumë është mohimi. Në Atlanta, ju patë drejtpërdrejt disa nga pasojat e mohimit të një vendi që është kryesisht i bazuar në vjedhje – vjedhja e punës, vjedhja e tokës, vjedhja e sovranitetit, vjedhja e jetës dhe këto janë gjëra që thjesht nuk zgjidhen.

Termat dhe kushtet që bënë të mundur SHBA-në nuk shihen si të rëndësishme për asgjë sot, ato nuk janë pika e nisjes për të riartikuluar apo rishpërndarë mundësitë në shoqërinë amerikane. Është interesante të vish në Evropë dhe të shohësh gjithashtu të kaluarën koloniale të vetë evropianëve dhe në disa vende të kaluarën e saj antidemokratike dhe të kaluarën e saj fashiste, por këto gjëra janë të mbyllura. Në të dy kontinentet, paaftësia për ta çuar historinë me vetëdije përpara është në tension me mënyrën se si historia çohet përpara materialisht, kështu që ekziston ky vakum, kjo kontradiktë kudo midis faktit që kushtet materiale janë produkt i kolonializmit dhe skllavërisë, dhe një ndërgjegje që është në pamundësi për ta integruar këtë realitet. Mendoj se kjo është ndoshta një lëvizje e drejtësisë sociale në terren zero që përpiqet të kapërcejë hendekun midis bazës historike të pabarazive me të cilat po përballemi dhe mungesës së mjeteve retorike të disponueshme për t’i bërë këto momente të disponueshme pikërisht në këtë moment.

FC: Çfarë shihni se të ndodhë në të ardhmen?

KC: Besoj se pasojat e kthimit politik kah e djathta në të gjithë planetin janë thellësisht shqetësuese për zonat elektorale anembanë globit, të cilët janë të shqetësuar se drejtimi në të cilin po shkojmë do të përkeqësohet para se të përmirësohet, dhe dua të mendoj se kjo inkurajon atë që unë do ta quaja partinë e njerëzimit që të vetë-merrte në pyetje atë që kemi humbur dhe atë që nuk kemi bërë në mënyrë efektive dhe le të jetë një mësim për atë që tani duhet të bëjmë ndryshe.

Gjithashtu, jam thellësisht e vetëdijshme se mundësia vjen edhe në të kundërtën. Ajo pak tërheqje që kanë feminizmi dhe anti-racizmi dhe të gjitha diskurset çlirimtare mund të zbërthehen në këtë moment. Unë shoh se jemi në një udhëkryq ndërsektorial tani.

Ne nuk do të jemi në gjendje të bindim askënd nëse nuk jemi në gjendje të bindim veten se nuk jemi shkaku i kësaj krize dhe më pas të braktisim hapat tonë të ngadaltë që kemi ndërmarrë për ta bërë shoqërinë tonë më të barabartë dhe të aftë për t’u përballur me disa që kanë keqformuar mundësitë dhe jetën tonë. Intervistw e e realizuar nga

Nëse e pranojmë se kjo është arsyeja pse jemi këtu, atëherë nuk e kuptoj se si ne gërmojmë rrugën tonë nga kjo, kështu që e shoh këtë si një moment kritik dhe është kritike për ne brenda lëvizjeve progresive të gjejmë mënyra për të krijuar shumë më tepër ndërlidhje të fuqishme dhe efektive, që nuk do të thotë se feministët duhet të heqin dorë nga feminizmi, dhe anti-racistët duhet të heqin dorë nga antiracizmi, ose njerëzit që udhëhiqen nga ndërgjegjja klasore duhet të heqin dorë nga kjo. Do të thotë që ne duhet të marrim në pyetje linjat bazë të të gjitha lëvizjeve tona që shpesh përbëjnë mohimin e rëndësisë së të gjitha lëvizjeve të tjera.

Nëse arrijmë ta bëjmë këtë, atëherë duket se mund të artikulojmë një vizion të momentit aktual që na ndihmon të arrijmë në një të ardhme që është e denjë për jetët që duam të jetojmë, dhe nëse nuk e bëjmë atë, atëherë nuk e shoh se çfarë do të ndërpresë rrëshqitjen kah e djathta fashiste që ne shohim të ndodhë në të gjithë botën. Sepse përforcimi i shpërndarjes tradicionale dhe logjikës së pushtetit është i lehtë, është njësoj si të rrokulliset një top tatëpjetë dhe që nuk po shkon në drejtimin e nevojshëm, për t’u shtyrë lart, dhe kjo do të thotë se ne kemi nevojë për më shumë mobilizim kolektiv, më shumë forcë kolektive për ta bërë këtë. Kjo ndodh vetëm nëse ne mund t’i thurim më efektivisht narrativet tona të ndryshme, dhe jo pjesë të caktuara, të gjitha duhet të jenë pjesë e ndërgjegjes së përbashkët.

Francesca Coin

Përktheu: Medinë Dauti

Shkrimin origjinal e gjeni këtu.