Readings

Një feminizëm që synon çlirimin e të gjitha grave duhet të jetë antikapitalist

Intervistë e Olimpia Malatesta me Nancy Fraser

Punëtoret gra, personat me ngjyrë dhe burrat e bardhë të Rust Belt-it mund të mos e shohin njëri-tjetrin si aleatë natyralë. Por siç thotë Nancy Fraser për revistën Jacobin, ekziston një rrugë drejt bashkimit të shumicës shoqërore – për sa kohë që e njohim armikun tonë të përbashkët: kapitalizmin.

Në luftën për barazi, jo të gjitha format e feminizmit janë njësoj. Ashtu si protestat rinore për klimën dallojnë thelbësisht nga fushatat jeshile të korporatave, grevat vjetore të 8 marsit kanë treguar se liberalizmi i promovuar nga figura si Hillary Clinton nuk është aspak e vetmja formë e politikës feministe.

Pak autore kanë qenë kaq të qarta sa Nancy Fraser në këtë drejtim, një kritike e mprehtë e atyre formave të feminizmit që synojnë vetëm të shtojnë numrin e grave në borde drejtuese dhe parlamente. Libri i saj Feminizmi për 99%, i shkruar së bashku me Cinzia Arruzza dhe Tithi Bhattacharya, mbron një qasje feministe që përqendrohet në nevojat e shumicës shoqërore.

Nuk bëhet fjalë për kufizimin e feminizmit vetëm në çështjet e ngushta të vendit të punës – përkundrazi. Feminizmi për 99% synon të mobilizojë shumicën shoqërore rreth një agjende të përbashkët, duke bashkuar interesat materiale të punëtorëve me fronte të tjera të rezistencës si lufta kundër racizmit, çlirimi i komunitetit LGBT dhe lufta kundër dhunës patriarkale.

Në këtë intervistë, Fraser flet me Olimpia Malatesta për mënyrën se si feminizmi na ndihmon të shohim përtej kërkesave tradicionale të lëvizjes punëtore, për mënyrën si politika antikapitaliste mund të bashkojë shumicën shoqërore dhe për kufijtë e përfshirjes së partive dhe shtetit në avancimin e feminizmit për 99%.

Olimpia Malatesta
Një nga meritat kryesore të Feminizmit për 99% është se nxjerr në pah rëndësinë e “punës riprodhuese”, e cila edhe sot e kësaj dite bie në mënyrë disproporcionale mbi gratë. Kjo e dallon analizën tuaj nga shumë qasje të tjera antikapitaliste që fokusohen vetëm në betejat rreth “punës prodhuese” (pagat, orari i punës, etj.). Ju argumentoni për zgjerimin e luftës së klasave edhe në sferën riprodhuese, përmes luftës për shërbime si kujdesi shëndetësor universal, arsimi, transporti dhe strehimi publik. Por kjo ngre një pyetje tjetër: nëse mirëqenia zakonisht garantohet nga shteti, por tashmë shteti po e çmonton atë, si duhet të pozicionohet feminizmi ndaj vetë shtetit? A duhet që lëvizjet feministe të angazhohen në zhvillimin e partive progresiste (apo në radikalizimin e partive ekzistuese, si në rastin e Bernie Sanders, Alexandria Ocasio-Cortez, etj.)?

Nancy Fraser
Një gjë që duhet të bëjnë feministet, si të gjitha forcat progresive, është të mbrojnë shërbimet publike nga masat shtrënguese që shtetet po zbatojnë nën presionin e sektorit financiar. Duhet t’i kundërvihemi shkurtimeve dhe tregtëzimit të shërbimeve publike. Por kjo nuk mjafton.

Financa është një forcë globale që i vë kombet në konkurrencë me njëri-tjetrin — ajo nuk mund të mposhtet nga asnjë vend veçmas. Shumë njerëz jetojnë në kushte ku shteti nuk funksionon — në shtete të dështuara, në kampe refugjatësh apo në regjime kleptokratike. Edhe atje ku shteti ekziston, ai shpesh është i kapur në një garë shkatërruese drejt fundit, e diktuar nga investitorët dhe bankat ndërkombëtare.

Për këtë arsye, qasjet që mbështeten vetëm te shteti nuk janë të mjaftueshme — ajo që na nevojitet është një kundërfuqi globale. Vetëm duke e lidhur luftën kundër masave shtrënguese me lëvizje ndërkombëtare që synojnë transformimin e rendit financiar global, mund të kemi sukses. Duhet të ndërtojmë aleanca ndërkufitare që angazhohen për mbrojtjen e të drejtave sociale — jo vetëm brenda kufijve kombëtarë, por edhe në shkallë globale.

Sa për pjesën e dytë të pyetjes suaj, që ka të bëjë me raportin mes feministeve dhe partive antikapitaliste apo rrymave të majta politike — kjo është pjesërisht një çështje taktike, që duhet vlerësuar sipas rrethanave lokale. Megjithatë, vendimet në këtë drejtim duhet të udhëhiqen nga dy parime të përgjithshme.

Së pari, një feminizëm që synon vërtet çlirimin e të gjitha grave duhet të jetë domosdoshmërisht antikapitalist. Formulat liberale dhe pro-kapitaliste të feminizmit mund të fuqizojnë, në rastin më të mirë, vetëm një pakicë grash të privilegjuara në pozita udhëheqëse — ndërkohë që pjesa më e madhe mbetet e pambrojtur ndaj padrejtësive dhe abuzimeve të çdo lloji.

Së dyti, sado të shumta dhe të radikalizuara të bëhemi, feministet nuk mund ta transformojmë shoqërinë vetëm përmes veprimit tonë të izoluar. Ndryshimi i thellë që nevojitet mund të arrihet vetëm përmes një aleance të gjerë antikapitaliste — që duhet të përfshijë edhe lëvizje dhe parti politike radikale, të cilat deri më tani nuk e kanë pasur barazinë gjinore në qendër të agjendës së tyre. Ne duhet t’i shtyjmë që ta bëjnë këtë, ndërkohë që ndërtojmë aleanca me ambientalistë radikalë, lëvizje kundër racizmit, organizata për të drejtat e migrantëve, sindikata dhe shumë të tjerë. Kjo është rruga e vetme drejt një transformimi të thellë shoqëror.

Është gjithashtu e vetmja rrugë drejt një feminizmi vërtet çlirues. Pa dyshim, shqetësimet tona kryesore janë gjinia dhe seksualiteti — por këto nuk mund të shihen të shkëputura nga struktura më e gjerë e padrejtësive shoqërore në të cilën janë të ngulitura. Prandaj, feminizmi duhet ta zgjerojë agjendën përtej kuptimeve tradicionale të “çështjeve të grave”. Ashtu siç kërkojmë me të drejtë që lëvizja punëtore të njohë dhe përfshijë punën riprodhuese, edhe ne duhet ta zgjerojmë agjendën tonë për të përfshirë të gjithë spektrin e çështjeve që ndikojnë jo vetëm mbi gratë — por mbi të gjithë.

Olimpia Malatesta
A ekziston tashmë një marrëdhënie mes lëvizjeve feministe dhe partive në Shtetet e Bashkuara? Si po vepron Partia Demokratike në këtë drejtim?

Nancy Fraser
Feminizmi i valës së dytë në Shtetet e Bashkuara nisi si një lëvizje radikale, thellësisht kundër sistemit; si pjesë e së Majtës së Re, ai nuk kishte lidhje të drejtpërdrejta me partitë politike. Por me kalimin e dekadave dhe zbehjen e radikalizmit të tij fillestar, rrymat dominuese të këtij feminizmi u afruan me liberalizmin dhe përfunduan duke u integruar si një grup interesi brenda Partisë Demokratike. Kjo solli probleme të mëdha, sepse ndodhi pikërisht në momentin kur kjo parti po shndërrohej në një motor të neoliberalizmit dhe financiarizimit.

Si pasojë, “feminizmi zyrtar” brenda kampit demokrat u lidh me politika që i kanë shkaktuar dëme serioze klasës punëtore. Kjo situatë e ka vështirësuar ndjeshëm terrenin për të gjitha feministet në SHBA, përfshirë ato të së majtës. Problemi përkeqësohet më tej nga specifikat e sistemit elektoral amerikan, i cili praktikisht e pamundëson shfaqjen dhe fuqizimin e partive të treta (apo të katërta e të pesta). Kështu, Partia Demokratike mbetet “i vetmi opsion në tavolinë”. Dhe meqë nuk ka alternativë tjetër të qëndrueshme, lëvizjet radikale mund të ushtrojnë ndikim vetëm duke vepruar brenda saj dhe duke u përpjekur ta ndryshojnë nga brenda.

Kjo është pikërisht ajo që po ndodh sot. Partia Demokratike është e ndarë midis krahut Clinton/Obama — të ashtuquajturit “liberalë progresistë” (siç i kam quajtur unë) — dhe krahut Sanders/Warren/AOC, i cili përfaqëson socialistët demokratikë apo populistët progresistë që kundërshtojnë pushtetin korporativ. Këto dy blloqe janë në një përplasje të ashpër për kontrollin e partisë. Nuk kam asnjë dyshim se feministet duhet të rreshtohen me të Majtën në këtë betejë, por njëkohësisht të këmbëngulin që ajo e Majtë ta vendosë mendimin feminist në thelb të agjendës së saj politike.

Olimpia Malatesta
Në librin tuaj flisni për “zinxhirët globalë të kujdesit” dhe për “krizën e punës së kujdesit” — një situatë ku grave më të pasura u krijohet mundësia të punësojnë gra më të varfra (shpesh migrante apo të racializuara) për t’u kujdesur për shtëpitë, fëmijët dhe prindërit e tyre, në mënyrë që ato vetë të përqendrohen në ndërtimin e karrierës. Siç argumentoni, këto gra të nënpaguar nuk kanë më kohë për të përmbushur detyrimet e veta familjare, dhe ua delegojnë ato grave edhe më të varfra në vende të tjera — duke krijuar kështu një zinxhir global të kujdesit që vazhdon poshtë e më poshtë. A mund ta shpjegoni më gjerësisht këtë koncept të “zinxhirëve globalë të kujdesit”? Duke qenë se interesat e grave që ndodhen në krye të këtij zinxhiri janë thellësisht të ndryshme nga atyre në fund, si mund të bashkohen ato në një kauzë të përbashkët feministe? A ekziston një terren i përbashkët?

Nancy Fraser
Kjo është një pyetje shumë e mirë. Nuk është plotësisht e qartë se kush e ka shpikur shprehjen “zinxhirët globalë të kujdesit”, por shumë ia atribuojnë sociologes amerikane Arlie Hochschild. Ajo ka shkruar një artikull të shumëcituar (“Dashuri dhe Ar”), në të cilin sugjeron se dashuria është ari i ri, burimi i ri “natyror” që Veriu Global po nxjerr nga Jugu Global. Ashtu si në të kaluarën nxirreshin metalet e çmuara, sot nxirret kujdesi — ndërkohë që gratë e privilegjuara në Veri marrin punëkërkuese, e duke punuar gjashtëdhjetë a shtatëdhjetë orë në javë për të ngjitur shkallët e korporatave apo për t’u bërë partnere në firmat ligjore elitare.

Për ta bërë këtë, ato duhet të heqin dorë nga detyrimet e kujdesit familjar. Partnerët burra rrallë ndërhyjnë dhe shërbimet publike po zvogëlohen — ku të drejtohen për ndihmë? Përgjigjja janë gratë migrante, shpesh të racializuara, që udhëtojnë nga gjysma tjetër e botës, duke lënë familjet e tyre në kujdesin e grave të tjera edhe më të varfra, të cilat nga ana e tyre varen nga të tjera edhe më të pambrojtura. Pra, krijohet një rrjet zinxhirësh globalë të kujdesit, analog me zinxhirët globalë të mallrave. Por kjo nuk është një zgjidhje. Në vend që të zgjidhë mungesën e kujdesit, ajo thjesht e zhvendos te gratë më pak të privilegjuara. Është si loja e karrigeve muzikore — kur muzika ndalon, dikush mbetet pa vend. Në thelb, çlirimi i grave të privilegjuara në metropolet e pasura ndërtohet mbi nxjerrjen e “arit” nga periferia.

Ju pyesni: ku e lë kjo idenë e “motërsisë globale”? Për mendimin tim, kjo nuk është mënyra më e mirë për të menduar politikën feministe. Më mirë është të pranojmë se kemi disa forma të ndryshme dhe konkurruese të feminizmit, me vizione të ndryshme dhe konkurruese për barazinë gjinore, për burimet e seksizmit, dhe për atë që duhet ndryshuar dhe si duhet ndryshuar. Këto vizione dallojnë qartë në përkatësinë e tyre klasore, racore, etnike dhe kombëtare. Në këtë prizëm, feminizmi nuk është një motërsi globale, por një fushëbetejë politike dhe ideologjike. Dhe kjo është diçka pozitive — na duhet të luftojmë për këto çështje.

Ju pyetët nëse të gjitha gratë ndajnë të njëjtat interesa. Sigurisht që jo, nëse supozojmë se njerëzit i përcaktojnë interesat e tyre në raport me strukturat dhe institucionet ekzistuese. Në këtë kuptim, interesat e punëtoreve migrante të kujdesit bien ndesh me ato të grave të privilegjuara që i punësojnë për orë të gjata, me pagesa të ulëta dhe pa të drejta pune. Por nuk jemi të detyruara t’i marrim këto kuptime aktuale të interesave si të paprekshme. Në periudha krize, shumë njerëz radikalizohen dhe fillojnë t’i kuptojnë interesat e tyre ndryshe. Të tërhequr nga projekte për transformim shoqëror, ata i riformulojnë interesat e tyre në një dritë të re. Është e mundur që disa gra nga shtresa profesionale-menaxheriale, të cilat sot janë tërhequr nga format neoliberale të feminizmit, mund të “konvertohen”, për të përdorur një metaforë, në feminizmin për 99 përqindëshin. Por kjo do të ndodhë vetëm nëse lëvizja jonë bëhet e madhe, e fuqishme dhe bindëse në pretendimin se ofron një jetë më të mirë për të gjithë.

Çfarë do të thotë kjo për krizën e kujdesit? Feministet për 99 përqindin synojnë të transformojnë krejtësisht marrëdhënien mes “prodhimit” dhe “riprodhimit”. Ne themi se askush nuk duhet të punojë gjashtëdhjetë apo shtatëdhjetë orë në javë për të pasur një jetë kuptimplotë. Të gjithë duhet të kenë një javë pune shumë më të shkurtër dhe shumë më tepër kohë për jetën familjare, pjesëmarrjen politike dhe kënaqësi të tjera. Askush nuk duhet të jetë i bllokuar në lojëra me zero përfitim, ku duhet të heqësh dorë nga një aspekt thelbësor i jetës për të ruajtur një tjetër. Të gjithë duhet të kenë qasje në mbështetje të bollshme dhe bujare për punën e kujdesit — nga shteti, miqtë, fqinjët dhe organizatat e shoqërisë civile. Burrat duhet të jenë po aq përgjegjës dhe të përfshirë sa gratë në këto aktivitete. Vetëm një qasje e tillë mund të zgjidhë vërtet krizën e tanishme të kujdesit dhe ta bëjë jetën më të mirë për të gjithë.

Olimpia Malatesta
Manifesti juaj mbështet një feminizëm që përfshin shumicën dërrmuese të grave dhe që synon një transformim shoqëror radikal. Duke bërë këtë, ju nxirrni në pah hipokrizinë e feminizmit progresiv-neoliberal apo menaxherial, me ideologjinë e vet për “thyerjen e tavanit prej qelqi” — një retorikë që i lë gratë e tjera (ato me më pak mundësi dhe më pak “kapital njerëzor”) “në bodrum”. Por për kë është shkruar manifesti juaj — për aktivistet feministe, apo për ato që mund të bëhen të tilla në të ardhmen? Edhe nëse diagnoza juaj është e saktë, ideja individualiste e “leaning in” — që fshin çdo konsideratë për klasën apo racën — është ende shumë e fuqishme për shumë gra, sidomos për ato që nuk janë të politizuara. Dhe megjithëse ideologjia neoliberale është në rënie, ende ekziston një “antropologji neoliberale” jo vetëm tek 1 përqindëshi më i pasur, por edhe tek gratë e klasës së mesme dhe ndoshta edhe të varfëra. A duhet ta hedhim poshtë plotësisht këtë lloj feminizmi? Apo mund të përdoret për qëllime shoqërore ose progresive?

Nancy Fraser
Mund të kesh të drejtë që për shumë njerëz të klasës së mesme apo të lartë, sensi i zakonshëm vijon të mbetet liberal ose neoliberal, shpesh pa reflektim kritik. Por mendoj se për shtresat e tjera kjo mënyrë të menduari ka humbur shumë nga ndikimi dhe autoriteti i saj. Neoliberalizmi tashmë ka përplasur kokën me murin, dhe klasat punëtore — bashkë me shtresat më të varfra — e ndjejnë qartë se ai nuk funksionon për ta. Madje edhe gjysma e poshtme e klasës së mesme e ka kuptuar këtë. Pikërisht kjo e bën feminizmin për 99 përqindëshin jo një ëndërr naive apo utopike, por një përgjigje konkrete ndaj kushteve të sotme: është vetë realiteti social që po na del përpara dhe po na thërret.

Ndërsa gjithnjë e më shumë njerëz po humbasin besimin në partitë dhe politikanët tradicionalë, po bëhen gjithnjë e më të gatshëm të mendojnë jashtë kornizave të zakonshme. Kjo vlen edhe për ata që janë tërhequr drejt figurave si Donald Trump, Jair Bolsonaro, Narendra Modi apo Matteo Salvini në Itali. Por gjithashtu edhe për ata që po orientohen drejt formacioneve më të paqarta si Lëvizja Pesë Yjet, apo drejt figurave të së majtës populiste si Bernie Sanders, Jean-Luc Mélenchon apo Jeremy Corbyn.

Në këtë klimë të pasigurisë, fluiditetit dhe eksperimentimit politik, është jetike që feministet e së majtës — ashtu si e majta në tërësi — të hyjnë në lojë dhe të ofrojnë një alternativë reale, jo vetëm ndaj populizmit të djathtë, por edhe ndaj “neoliberalizmit progresiv”. Jemi në një moment ku bindjet dhe idetë mund të ndryshojnë me shpejtësi dhe ne duhet të jemi të gatshëm të hedhim në qarkullim idetë tona më të mira.

Ju pyetët: për kë e kemi shkruar manifestin? Për një gamë të gjerë lexuesish. Në një masë të konsiderueshme, e kemi shkruar për ata që tashmë janë të tërhequr nga një formë e majtë e feminizmit — një grup që përfshin shumë të reja (dhe gjithashtu të rinj) që janë radikalizuar dhe që duan të angazhohen si aktivistë. Shumë prej tyre nuk kanë ende një njohje të thellë as për kapitalizmin, as për feminizmin apo socializmin. Ata janë të politizuar rishtazi dhe kanë etje për një perspektivë që t’u japë kuptim, drejtim dhe frymëzim.

Olimpia Malatesta
Dhe ata nuk e refuzojnë fjalën “socializëm”… të paktën në Shtetet e Bashkuara.

Nancy Fraser
Po, është e vërtetë që Shtetet e Bashkuara dallojnë nga Evropa në këtë aspekt. Historikisht, Evropa ka pasur parti të mëdha socialiste, shumë prej të cilave sot janë në rënie, sepse zgjodhën të mbështesin projektin neoliberal. Ndërkohë që në SHBA nuk ka ekzistuar një parti madhore që ta ketë quajtur veten “socialiste” për gati një shekull. Prandaj, ndoshta për ne është më e lehtë ta rimarrim dhe rimendojmë këtë term; ndërsa ju në Evropë mund të ndiheni të detyruar të kërkoni fjalë të tjera. Por në të dy kontinentet (dhe përtej tyre!), shumë njerëz po i afrohen së majtës — përfshirë gra që tashmë identifikohen si feministe dhe të tjera që sapo po bëjnë hapat e parë në këtë drejtim.

Këta janë ndër lexuesit e shumtë që po e lexojnë manifestin tonë në vende të ndryshme të botës. Disa grupe brenda partive politike apo sindikatave po e përdorin atë në rrethe leximi për të edukuar anëtarët e tyre. Po ashtu, manifesti po lexohet edhe në universitete — jo vetëm në programe të studimeve gjinore, por edhe në departamente të tjera. Ka gjithashtu lexues që nuk kanë qenë të përfshirë më parë në diskutimet feministe, por që janë aktivë në të majtën e lëvizjeve të tjera, si ato sindikaliste, antiraciste apo ambientaliste.

Kjo është e rëndësishme, sepse manifesti mund të shërbejë si një model për shumë lëvizje të tjera. Aktivistët për mjedisin, për shembull, mund të përshtasin strategjinë tonë për të ndërtuar një ambientalizëm për 99 përqindëshin; po ashtu, ata që luftojnë kundër racizmit mund të formulojnë një antiracizëm për 99 përqindëshin — dhe kështu me radhë. Së fundi, vlen të përmendet se manifesti ynë u botua njëkohësisht në njëzet gjuhë dhe përkthime të tjera janë ende në proces. Kjo tregon qartë se ekziston një etje reale për këtë lloj mendimi — një mendim që u flet audiencave të ndryshme që dikur ishin të ndara, por që sot mund të fillojnë të gjejnë një gjuhë të përbashkët.

Olimpia Malatesta
Shpesh, debati politik në lidhje me klasën reduktohet në figurën e “punëtorit të bardhë”, sikur klasa punëtore të përbëhej vetëm nga burra të bardhë që punojnë në industrinë e rëndë. Në këtë logjikë, thuhet se feminizmi dhe anti-racizmi janë faktorë përçarës brenda klasës, që krijojnë ndasi të panevojshme midis grupeve të shtypura. Si do t’i përgjigjeshit kësaj perspektive? Nëse është e vërtetë që shumë burra të bardhë të klasës punëtore në zonat industriale të SHBA-së votuan për Donald Trumpin, si mund një forcë politike e majtë t’i bindë ata se feminizmi dhe anti-racizmi nuk janë thjesht beteja për njohje identitare që konkurron me ta, por mbi të gjitha, çështje të drejtësisë në shpërndarjen e burimeve? Si mundet e majta të ndërtojë një bllok të ri hegjemonik që bashkon punëtorët e industrisë, minierave dhe ndërtimit me ata që punojnë në shërbime, kujdes, dhe sektorin publik — një shtresë ku përfshihen në mënyrë të theksuar gra, migrantë dhe njerëz me ngjyrë?

Nancy Fraser
E majta duhet të përpiqet t’i bindë të dyja këto grupe njerëzish — të cilët zakonisht nuk e shohin veten si aleatë — se tani është koha për të bashkuar forcat. Duhet t’u tregojmë se edhe pse problemet e tyre mund të duken të ndryshme në sipërfaqe, ato burojnë nga i njëjti sistem shoqëror: kapitalizmi financiar. Kjo do të thotë se duhet t’u ofrojmë një “hartë” përmes së cilës secili grup mund të kuptojë pozicionin e vet në lidhje me tjetrin, të identifikojë armikun e përbashkët dhe të shohë mundësinë për veprim të përbashkët kundër tij. Kjo është në thelb, ajo që mendoj se duhet të bëjë e majta sot.

Manifesti është një shembull i kësaj strategjie. Sigurisht, ai nuk i drejtohet drejtpërdrejt punëtorëve të Rust Belt-it që votuan për Trumpin — e aq më pak homologëve të tyre jashtë SHBA-së. Por ai u drejtohet lexuesve feministë dhe të së majtës, me të cilët kemi krijuar besim dhe ndikim. Siç kam thënë më parë, manifesti synon t’u ofrojë këtyre lexuesve një lloj “hartë konceptuale” që ata mund ta përshtatin vetë për audiencat e tyre — me gjuhën, nevojat dhe realitetet që njohin nga afër.

Për më tepër, në një tjetër tekst timin (E vjetra po vdes dhe e reja nuk po lind dot), kam propozuar një strategji të majtë populiste që mund të bashkojë të paktën një pjesë të votuesve të Trumpit nga Rust Belt-i me pjesë të tjera të klasës punëtore amerikane — gra, persona me ngjyrë, migrantë — të cilët në të kaluarën kanë mbështetur kundërshtarët e tij progresivë-neoliberalë (Obamën, Clintonët dhe së fundmi Bidenin). Feminizmi për 99 përqindëshin është një përbërës thelbësor i kësaj aleance të mundshme kundër-hegjemonike — një ndër shumë të tjerë.

Olimpia Malatesta
Çfarë duhet të bëjë një populizëm i majtë për të fituar mbështetjen e punëtorëve të Rust Belt-it? Fundja, shumica prej tyre ndoshta nuk janë thelbësisht racistë, homofobë apo mizogjenë — edhe pse disa mund të jenë. Megjithatë, duhet të ekzistojë një mënyrë tjetër për t’u folur atyre, për t’i angazhuar ndryshe.

Nancy Fraser
Po, pikërisht. Është thelbësore që t’u drejtohemi. Nëse nuk e bëjmë, thjesht ia lëmë terrenin të djathtës. Hapi i parë është të pranojmë se këta njerëz kanë ankesa legjitime. Kjo do të thotë të njohim faktin se ata kanë arsye të refuzojnë partitë neoliberale të “qendrës”, të cilat shkatërruan modelin ekonomik që dikur u kishte ofruar njëfarë dinjiteti dhe një arsye për të besuar se fëmijët e tyre do të jetonin më mirë. Sot, ato pritshmëri janë zhdukur.

Problemi është se shumë prej tyre — të paktën për momentin — janë të tërhequr nga narrativa që u jep një shpjegim të rremë për atë se kush është fajtor. Ne duhet t’u themi: “Keni të drejtë që jeni të zemëruar, por po fajësoni njerëzit e gabuar. Nuk janë emigrantët, njerëzit me ngjyrë, meksikanët, myslimanët, afrikanët apo hebrenjtë. Fajtori i vërtetë është financa globale dhe neoliberalizmi.”

Kjo na çon te dallimi thelbësor mes populizmit të majtë dhe atij të djathtë. Të dy mobilizojnë “popullin” kundër elitave që shihen si shtypëse nga lart. Por populizmi i djathtë shkon edhe më tej: ai mobilizon njëkohësisht kundër një shtrese “të poshtme” që, sipas tij, kërcënon popullin nga poshtë — qofshin këta zezakë, latinë, migrantë, myslimanë, arabë apo hebrenj.

Në këtë mënyrë, populizmi i djathtë vendos “popullin e thjeshtë” mes dy zjarresh: elitave të pasura lart dhe grupeve të margjinalizuara poshtë. Ai përzien zemërimin e drejtë ndaj të pasurve me fajësimin e padrejtë të minoriteteve. Këtu qëndron një dallim thelbësor me populizmin e majtë, i cili nuk kërkon viktima për të fajësuar, por synon të zgjerojë konceptin e “popullit”, duke bashkuar shtresat e mesme dhe të ulëta kundër një pakice të fuqishme elitare. Lëvizja Occupy e përkufizoi këtë qartësisht, duke vënë në shënjestër 1 përqindëshin në emër të 99 përqindëshit.

Ka edhe një dallim tjetër thelbësor: populistët e djathtë i përshkruajnë elitat që urrejnë në terma identitarë — si “liberalë laikë”, “bankierë hebrenj” apo “homoseksualë” — ndërsa populistët e majtë i identifikojnë elitën përmes rolit të saj funksional dhe pozitës strukturale në shoqëri. Në vend të etiketimeve identitare, ata flasin për Wall Street-in, Big Tech-un apo financën globale.

Olimpia Malatesta
Në një artikull të publikuar në vjeshtën e vitit 2017, ju argumentonit se si neoliberalizmi progresiv — aleanca mes multikulturalizmit, feminizmit, të drejtave LGBTQ dhe ambientalizmit me atë që ju e keni quajtur “Goldman Sachs-ifikimi i ekonomisë amerikane” — si dhe neoliberalizmi reaksionar — një kombinim i politikave neoliberale të shpërndarjes me një politikë reaksionare të njohjes — kishin filluar të humbnin hegjemoninë e tyre në Shtetet e Bashkuara pas krizës ekonomike.

Kjo çoi në krijimin e një “boshllëku hegjemoni”, i cili më pas u mbush me ngritjen e formave të ndryshme të populizmit — si atij progresiv, ashtu edhe atij reaksionar. Fillimisht, këtë betejë për hegjemoninë e fitoi Donald Trump, kryesisht përmes premtimeve të tij për një politikë më të fortë të shpërndarjes së burimeve.

Ju theksoni se, megjithëse gjatë fushatës së vitit 2016 Trump u paraqit si një “populist reaksionar”, politikat që zbatoi realisht në pushtet e zbuluan si një “neoliberal hiper-reaksionar”. Me fjalë të tjera, ai braktisi çdo premtim për drejtësi ekonomike dhe e përqendroi qeverisjen e tij vetëm në një politikë të njohjes me ngjyrime reaksionare — patriarkale, mizogjine, homofobe dhe raciste.

A mendoni se ky përshkallëzim i politikave identitare reaksionare, pa një politikë të shpërndarjes reale, mjafton për të mbajtur një konsensus të qëndrueshëm? Apo është kjo një formulë që do të shpërbëhet me kalimin e kohës?

Nancy Fraser
Është me të vërtetë tronditëse të shohësh dramën trumpiane teksa shpaloset dita-ditës — çdo ditë sjell diçka më skandaloze se e mëparshmja. Por megjithatë, Trump nuk ka bërë as edhe një përpjekje minimale për të krijuar vende të reja pune të paguara mirë në sektorin e prodhimit apo për të investuar në projekte madhore publike që do të riparonin infrastrukturën e degraduar të vendit. Madje edhe në SHBA ka ura që shemben dhe marrin jetë njerëzish.

Gjatë fushatës, Trump premtoi investime të mëdha në infrastrukturë, por në realitet nuk ka bërë asgjë në këtë drejtim. Ai preferon të operojë në një botë fantazie, ku pretendon se po ndërton një “mur të bukur” në kufirin me Meksikën. Edhe lufta tregtare me Kinën është po aq iluzore dhe mashtruese. E gjithë retorika nacional-populiste në botë nuk mjafton për të mbuluar faktin se baza e tij punëtore nuk përfiton aspak nga këto politika të çoroditura. Nëse Trump po ndërhyn në zinxhirët globalë të furnizimit, në një ekonomi botërore të integruar që funksionon për përfitimin e elitës kapitaliste, kjo nuk përkthehet në përfitime për punëtorët.

Pra, po — Trump po qeveris si një neoliberal hiper-reaksionar. Por për sa kohë mund ta mbajë këtë pozicion? Askush nuk mund ta thotë me siguri. Në një nivel është e qartë se veprimet e tij si president kanë tradhtuar shumë nga ata që e mbështetën, të tërhequr nga premtimet populiste. Por sa prej tyre do të distancohen prej tij në zgjedhjet e vitit 2020? Kjo do të varet nga ajo që do të kenë përballë si alternativë.

Disa nga votuesit e Trumpit janë anëtarë të sindikatave që më parë kanë votuar për Demokratët. Shumë prej tyre nuk janë racistë të bindur — disa kanë votuar për Obamën, si në vitin 2008 ashtu edhe në 2012, kur ai adoptoi gjuhën e lëvizjes Occupy për të bërë fushatë nga e majta. Po aq domethënëse është që disa prej tyre votuan për Bernie Sanders në primaret e vitit 2016.

A mund t’i fitojnë Demokratët sërish këta votues? Mendoj se shansi më i mirë është të kandidojnë një kandidat të majtë pa ndjesë, si Bernie Sanders apo Elizabeth Warren — të cilët tashmë po bëjnë fushatë si populistë të majtë. Ata janë në gjendje të artikulojnë shqetësimet reale të kësaj shtrese dhe t’i zëvendësojnë fajësimet e rreme të Trumpit me një diagnozë strukturore të saktë për atë që nuk funksionon dhe që ka nevojë për ndryshim. Në të kundërt, një kandidat i qendrës dhe neoliberal i stilit “progresiv” si Joe Biden do të ketë efektin e kundërt: do t’i shtyjë votuesit e bardhë të klasës punëtore sërish drejt Trumpit.

Olimpia Malatesta
Pse mendoni se kategoria e “fashizmit” është e papërshtatshme për të përshkruar momentin aktual?

Nancy Fraser
Unë e shoh kohën që po jetojmë si një moment thellësisht të hapur dhe jashtëzakonisht fluid. Është një interregnum, për të përdorur termin e Gramscit — një periudhë në të cilën “e vjetra po vdes dhe e reja nuk mund të lindë.” Ndërsa sensi i zakonshëm dominues po shembet, njerëzit lëkunden në mënyrë të paparashikueshme në të gjithë spektrin politik: një ditë votojnë për Mélenchon, ditën tjetër për Marine Le Pen.

Në këtë kontekst, është kundërproduktive të ringjallim spektrin e fashizmit. Është e vërtetë që politikat dhe retorika e Trumpit janë plot urrejtje dhe përjashtim — dhe se ato kanë nxitur raste të dhunës raciste. Por të thuash sot se “fashistët janë te dera” dhe se për këtë arsye duhet të bashkohemi pa kushte me liberalët për t’i ndalur, është një gabim i madh. Ende ka hapësirë politike për veprim — dhe tani është momenti për ta shfrytëzuar.

Nëse nuk veprojmë sot, mund të vijë një ditë kur fashistët do të jenë vërtet te dera. Dhe nëse ndodh kjo, unë do të luftoj krah për krah me liberalët antifashistë. Por ende nuk jemi në atë pikë. Përkundrazi, duhet ta themi qartë: ishin pikërisht liberalët ata që hapën rrugën për ngritjen e këtij populizmi brutal të së djathtës. Ishte projekti i tyre i quajtur “neoliberalizëm progresiv” ai që krijoi kushtet për ardhjen e Trumpit. Dhe nëse i kthejmë sërish në pushtet, ata nuk do të zgjidhin problemin — përkundrazi, do të përgatisin terrenin për një version edhe më të egër të së djathtës populiste, për një Trump të radhës edhe më të rrezikshëm.

Kontribueset
Nancy Fraser është profesore e filozofisë dhe politikës në New School for Social Research. Ajo është autore e librave Fortunes of Feminism, Unruly Practices, si dhe bashkëredaktore e librit më të fundit Feminism for the 99%.

Olimpia Malatesta është kandidate e doktoraturës në historinë e mendimit politik në Universitetin e Bolonjës dhe në Friedrich-Schiller-Universität Jena. Aktualisht, ajo është duke punuar në disertacionin e saj mbi origjinat konceptuale të ordoliberalizmit gjerman.

Përktheu Riola Morina.

Artikullin origjinal e gjeni këtu.

Përkthimi i këtij artikulli është mbështetur nga Ambasada Holandeze përmes projektit “Fuqizimi i Grave në Treg të Punës”, i cili zbatohet nga Qendra Kosovare për Studime Gjinore dhe QIKA.