Readings

Silvia Federici mbi gjuetinë e shtrigave, politikat e trupit dhe ritualet e rezistencës

Magjia dhe shtrigat janë kthyer në fjalë kyçe të kohëve të fundit. Në modë, filma, seriale dhe rrjete sociale, gratë po rikthehen tek kuptimet e saj historike dhe simbolike, duke e përdorur si një arketip kundër patriarkatit. Por shumë kohë përpara se të ekzistonte hashtag-u #witchesofinstagram, autorja e majtë feministe Silvia Federici kishte eksploruar lidhjet aspak sipërfaqësore midis gjuetisë së shtrigave, patriarkatit dhe lindjes së kapitalizmit.

Libri i saj më i njohur mbi këtë temë, “Kalibani dhe Shtriga: Gratë, Trupi dhe Akumulimi Fillestar”, mbush njëzet vjet këtë vit. Ky libër është hulumtim i thellë mbi rrënjët e kapitalizmit dhe lindjen e tij përmes gjuetive të mëdha të shtrigave në Evropë, krahas kolonizimit evropian të Botës së Re. Kjo vepër mbetet një aktakuzë e fuqishme kundër dhunës patriarkale të ngulitur në kapitalizëm, duke e vendosur figurën e shtrigës në qendër të rezistencës kundër kapitalit.

Federici argumenton se gjuetia e madhe e shtrigave në Evropë ishte rezultat i drejtpërdrejtë i procesit të akumulimit përmes të cilit u formua kapitalizmi. Edhe pse vjen nga tradita marksiste, ajo ndahet këtu nga Marksi, duke pohuar se dhuna e gjyqeve ndaj shtrigave është pjesë përbërëse e vetë kapitalizmit – dhunë që ushtrohet mbi popullsitë indigjene, të varfrit, gratë dhe të gjithë ata që ndodhen jashtë qendrave të pushtetit në sistemin kapitalist, sa herë që ky sistem zgjerohet ekonomikisht.

Sipas saj, përsëri në kundërshtim me Marksin, kapitalizmi nuk ka qenë kurrë sistem progresiv dhe as një kusht i domosdoshëm historik për zhvillimin e një shoqërie jo-shfrytëzuese.

Gjuetia e shtrigave ndodhi në një periudhë të ndryshimeve të mëdha në Evropë dhe Amerikë, por Federici pohon se mbi të gjitha, kjo ndihmoi në shtrimin e rrugës për lindjen e kapitalizmit në tre mënyra kryesore: nëpërmjet nënshtrimit të trupit rebel dhe popujve indigjenë (pra Kalibanit të librit), mekanizimit të botës, dhe zhvleftësimin punës së grave me shfaqjen e punës së paguar.

Mbi të gjitha qëndron lufta për trupin e gruas, si vendi parësor i prodhimit të fuqisë punëtore. Federici mbetet e palëkundur në bindjen e saj se lufta për trupin e gruas, dhe për autonominë trupore në përgjithësi, duhet të jetë forca shtytëse e çdo lëvizjeje antikapitaliste. Siç na tha gjatë takimit me të: “Lufta për trupin e gruas është kufiri i fundit i kapitalizmit.”

Bisedova me Silvia Federici-n në apartamentin e saj në Brooklyn, simbolikisht kjo qëlloi në Ditën e Tokës, për të diskutuar rreth Kaliban-it njëzet vjet më vonë, rezistencës indigjene dhe luftës së vazhdueshme kundër kapitalizmit patriarkal.

Kanë kaluar njëzet vjet që nga botimi i Kalibani dhe Shtriga. Natyrisht, peizazhi politik ka ndryshuar ndjeshëm, por disa çështje duket se mbeten po aq urgjente si dikur, si për shembull ajo e autonomisë trupore të grave. Do të doja të nisnim me pyetjen: Si e shihni sot pozitën e çështjes së abortit në diskursin e majtë bashkëkohor? A mendoni se po trajtohet me vëmendjen që meriton?

Hezitoj të flas për ’të majtën’, meqë nuk jam më e sigurt se çfarë nënkuptohet me këtë term. Krahasuar me vitet 1970, sot kemi lëvizje të reja shoqërore, si lëvizja ekologjike, lëvizja feministe dhe ajo queer, për shembull,  që nuk reduktohen dot në atë që dikur quhej e majta ortodokse, madje as në të ashtuquajturën ‘E Majta e Re’.

Në lëvizjet e grave sot, aborti është çështje qendrore. Ajo që mungon ende, megjithatë – të paktën në shumë grupe feministe të bardha – është njohja se kontrolli mbi trupin tonë kërkon luftë më të gjerë: për të përcaktuar kushtet në të cilat lindim, në të cilat rrisim fëmijët, dhe për të siguruar burimet që na lejojnë të bëhemi nëna pa sakrifikuar jetën tonë.

Pikërisht për këtë arsye, zezaket, si Loretta Ross, e kanë kritikuar konceptin e zgjedhjes riprodhuese dhe në vend të tij kanë kërkuar lëvizje për drejtësi riprodhuese.

Sado e rëndësishme të ketë qenë lufta për të drejtën e abortit, nuk mund të harrojmë se mijëra gra zezake, latine dhe të klasës punëtore në SHBA janë sterilizuar me dhunë dhe u është mohuar mundësia për të pasur fëmijët që dëshironin. Edhe sot, kur zezaket, imigrantet ose gratë me të ardhura të ulëta vendosin të kenë fëmijë, ato përballen me praktika të shumta abuzive nga shteti, policia dhe sistemi mjekësor.

Në emër të mbrojtjes së të drejtave të fetusit, gratë janë arrestuar pasi kanë pësuar aksidente me makinë, pasi kanë humbur shtatzëninë, ose pasi u janë bërë analiza gjaku me rezultate të paqarta – dhe më pas janë akuzuar se kanë përdorur drogë, duke rrezikuar sigurinë e fetusit.

Justifikimi për këto abuzime bëhet në emër të mbrojtjes së jetës, por në thelb ato janë forma të racizmit dhe diskriminimit klasor. Tendenca është që fetusi të ketë më shumë të drejta se gruaja, përveç rasteve kur ajo ka burime që e bëjnë të mos varet nga institucionet publike.

Kjo na tregon se lufta për kontrollin mbi trupin tonë duhet të rikonceptohet, në mënyrë që të përfshijë një horizont shumë më të gjerë.

Ju flisni shumë për këtë në ‘Kalibani dhe Shtriga’, për mënyrën se si e gjitha kjo buron nga mekanizimi i trupit me shfaqjen e kapitalizmit.

Siç kam shkruar (dhe jo vetëm unë), kapitali dhe shteti e kanë shndërruar trupin e gruas në mjet për prodhimin e punëtorëve dhe ushtarëve. Kjo është arsyeja pse ata kanë qenë kaq këmbëngulës në rregullimin e seksualitetit dhe kapacitetit tonë riprodhues, dhe kanë qenë  kaq ndëshkues ndaj çdo shkeljeje të rregullave. Flitet për ‘foshnja në epruvetë’, por foshnjat nuk lindin në epruveta, ato lindin nga trupat e grave, dhe ky është një pushtet që shteti është i vendosur ta kontrollojë me çdo mjet edhe sot. Ata duan të vendosin kush ka të drejtë të riprodhohet dhe kush jo.

Trupi i gruas është kufiri i fundit që kapitalizmi synon të pushtojë, sepse kapitalizmi e sheh punën njerëzore si mjetin kryesor për akumulimin e pasurisë  dhe për këtë arsye, duhet të kontrollojë burimin e saj. Sa fëmijë lindim ne ndikon drejtpërdrejt në madhësinë e fuqisë punëtore. Po ashtu, mënyra se si i rrisim ata ndikon në mënyrën se si e shohin botën, si dhe për çfarë luftojnë. Kjo është arsyeja pse ekzistojnë politikat e kontrollit të popullsisë, që shpesh zbatohen përmes sterilizimeve të detyruara. Kjo është arsyeja pse shteti përpiqet të imponojë të drejtën për të vendosur kush ka të drejtë të lindë dhe kush jo.

Kam një mike që shkoi në  Virgin Islands  të SHBA-së për të ndihmuar pas uraganit Maria. Një nga gjërat që ajo mori me vete ishte kontraceptivë, sepse atje nuk po shpërndaheshin. Çfarë mendoni për mënyrën se si kultura jonë politike e trajton shëndetin riprodhues dhe drejtësinë riprodhuese si kategori të ndara,  jo vetëm nga kujdesi shëndetësor, por edhe nga të gjitha diskutimet e tjera mbi shtypjen dhe padrejtësinë?

Kur shteti ofron forma të mbrojtjes, zakonisht ndodh në mënyra që gratë nuk i kontrollojnë vetë. Ofron injeksione si Depo-Provera, ose pajisje si IUD-të (spiralet), forma kontracepsioni që vendosen në trupin e gruas dhe që ajo nuk mund t’i heqë vetë, përveçse duke shkuar te mjeku. Sot ekziston një ndarje brenda klasës sunduese sa i përket kontrollit të lindjeve në të ashtuquajturën “Botë e Tretë”, që është në fakt bota e kolonizuar, e cila kurrë nuk është çkolonizuar plotësisht. Krahu liberal i shtetit e promovon kontrollin e lindjeve sepse synon të shfrytëzojë punën e grave, për shembull në ‘maquiladoras’, zonat ekonomike speciale, ku të largojnë nga puna nëse mbetesh shtatzënë. Ekziston gjithashtu një frikë nga shpërthimi i një vale të re rezistence, si ajo që ndodhi gjatë lëvizjeve antikoloniale. Duke promovuar kontracepsionin, ekziston shpresa për të sterilizuar rezistencën, por prapë po promovohen forma që gratë nuk i kontrollojnë vetë. Nga ana tjetër, të djathtët besojnë se mund ta kontrollojë çdo rebelim përmes dhunës së armatosur. Ai gjithashtu e mbështet zhvillimin e një tregu global të foshnjave, përmes birësimeve dhe surrogacisë. Riprodhimi, edhe sot si në të kaluarën, mbetet një fushë shtypjeje, diskriminimi dhe dhune. Siç ishte dhuna e të sjellurit në jetë të fëmijëve që më pas të detyrojnë t’i dorëzosh, dikur gjatë skllavërisë, njashtu sot përmes birësimeve për shkak të varfërisë.

Ekziston njëfarë ankthi reaksionar se, nëse njerëzit  nga grupet e margjinalizuara bëjnë fëmijë, do të përfundojnë duke marrë ndihmë sociale dhe se do të na duhet t’u sigurojmë kujdes shëndetësor.

Po, kjo është logjikë e gabuar, e pabazë dhe thellësisht raciste. Ajo niset nga supozimi se ‘këta njerëz’ janë të dënuar të jetojnë në varfëri dhe nuk do të kenë mundësi të mbështesin fëmijët e tyre. Por, në vend që të luftohet për t’u siguruar që të gjithë të kenë burimet e nevojshme për të krijuar familje, ajo që kërkohet është më shumë shtypje. Harrohet fakti se programet si Ndihma për Fëmijët në Varësi (Aid for Dependent Children), të cilat thuajse janë shkatërruar sot, u krijuan fillimisht për t’u dhënë grave të veja mundësinë të rrisnin fëmijët pa qenë të detyruara të hynin menjëherë në tregun e punës kur u vdiste burri. Dhe për më tepër, kanë qenë pikërisht gratë e klasës punëtore, shumica të bardha, ato që kanë përfituar më shumë nga këto programe.

Kjo është gjithashtu një formë përmes së cilës shteti imponon një mënyrë të caktuar trajtimi ndaj grave – duke kriminalizuar autonominë riprodhuese – dhe më pas nuk merr asnjë përgjegjësi për gratë apo për fëmijët e tyre pas lindjes.

Ashtu është. Shteti kujdeset për fetusin, por në momentin që fetusi lind dhe bëhet fëmijë, ai nuk kujdeset më për të. Nuk është i interesuar për mirëqenien e brezit të ri, por për disiplinimin e grave. Sipas logjikës së shtetit, pasi fëmijët lindin, mund edhe të vdesin. Në rastin e fëmijëve zezakë, në fakt, bëhet shumë pak për të siguruar që ata të kenë një lindje të sigurt. Sot kemi raporte që tregojnë se gratë zezake, nga të gjitha klasat shoqërore, përballen me një shkallë shumë më të lartë të vdekshmërisë së foshnjave sesa gratë e bardha – si pasojë e stresit të përditshëm që përjetojnë nga jetesa në një shoqëri raciste, por edhe për shkak të mungesës së kujdesit që marrin në spitale. Kjo tregon hipokrizinë dhe dyfytyrësinë e ‘mbrojtësve të jetës’ që qëndrojnë pas lëvizjes ‘E drejta për jetë’.

Zakonisht, kur njerëzit kritikojnë këtë lëvizje, fokusohen tek aspektet fetare fundamentaliste, por shumë pak e kritikojnë shtetin ose kapitalizmin,  të paktën jo në diskursin popullor rreth drejtësisë riprodhuese.

Një nga problemet me të cilat përballemi është prirja e përhapur për t’u fokusuar vetëm te shkaqet e menjëhershme, dhe jo te tendencat strukturore. Fundamentalistët fetarë, dhe e djathta në përgjithësi, përfaqësojnë interesat e shtetit dhe kapitalit. Siç e përmenda edhe më herët, sot klasa sunduese është më e ndarë se në të kaluarën sa i përket çështjes së kontrollit të lindjeve dhe, natyrisht, abortit. Por nuk duhet të harrojmë luftën që është dashur të bëhet për ta fituar të drejtën për abort në SHBA në vitet e ’70-ta.

Deri së fundmi, klasa kapitaliste ka qenë e unifikuar në vendosmërinë e saj për t’u mohuar grave të drejtën për të vendosur mbi riprodhimin e tyre. Qofshin Demokratë apo Republikanë, qëndrimi i tyre nuk ka qenë shumë i ndryshëm nga ai i Papës apo i lëvizjes ‘E drejta për jetë’.

Të dyja partitë kanë qenë dakord me lejimin apo edhe promovimin e sterilizimeve të zezakeve dhe, në disa periudha – për shembull gjatë Depresionit të Madh – edhe të grave të bardha, të papuna e të klasës punëtore, kur ato perceptoheshin si të pamoralshme.

Në libër flisni sërish për mënyrën se si ajo që sot do ta quanim bestytni, magji popullore, apo animizëm, është parë si diçka që duhej zhdukur për t’i hapur rrugë zhvillimit të kapitalizmit. Sot po jetojmë në një kohë të një rilindjeje të re okulte. Magjia dhe shtrigëria po bëhen gjithnjë e më të pranishme. Unë vetë praktikoj shtrigëri. Pa dyshim është një prirje në rritje, por duket se rrezikon të përvetësohet nga kapitalizmi.

Ajo që sot shumë njerëz e quajnë magji ose shtrigëri nuk është ajo që kishin në mendje inkuizitorët dhe gjykatësit që dërguan mijëra gra drejt vdekjes. Për ta, shtrigëria nënkuptonte një pakt djallëzor mes njeriut dhe djallit për të kryer vepra të këqija. Në realitet, ajo që ata përndoqën nën emrin ‘shtrigëri’ ishte një marrëdhënie tjetër, më e ndërlidhur e më kolektive  mes vetë njerëzve, si dhe mes njerëzve dhe natyrës, përfshirë edhe botën shtazore. Shumë gra, për shembull, akuzoheshin si shtriga sepse shëronin njerëzit dhe kafshët me bimë mjekësore dhe me fjalë magjike, mbanin kafshë të caktuara ose merrnin pjesë në evente  si vallëzime, festa kolektive – që konsideroheshin të rrezikshme, të pamoralshme apo djallëzore. Përmes gjuetive të shtrigave, kapitalizmi promovoi një koncept të ri të natyrës – më mekanik, më ‘shkencor’, një ide sipas së cilës natyra duhej dhe mund të kontrollohej. Rikthimi i koncepteve magjike të natyrës në ditët e sotme është i rëndësishëm nëse na ndihmon të kuptojmë më thellë bukurinë, fuqinë dhe krijimtarinë e botës natyrore. Por bëhet i rrezikshëm nëse nxit idenë se magjia është mënyrë për të manipuluar marrëdhëniet, sepse kjo rrezikon të ripërsërisë pikërisht atë vizion të ndërtuar, vdekjeprurës dhe shtypës për shtrigërinë dhe shtrigat.

Sa i përket ndërtimit të një marrëdhënieje më të afërt dhe më të ndjeshme me natyrën, pavarësisht pranisë së gjithanshme të kapitalizmit, si i shihni ju lëvizjet e rezistencës indigjene në botë, si për shembull Standing Rock?

Janë jashtëzakonisht të rëndësishme. Ndër luftërat më të rëndësishme që po zhvillohen sot në botë. Ekzistenca dhe rezistenca e komuniteteve indigjene është forcë për të gjitha lëvizjet, duke filluar nga lëvizja e grave. Komunitetet indigjene na tregojnë se ekzistojnë mënyra të tjera për të organizuar shoqërinë. Vizioni i tyre për tokën, kuptimi i thellë për rëndësinë e marrëdhënies me tokën për autonominë personale, aftësinë për vetëqeverisje, kulturën dhe shpirtëroren, është frymëzim për të gjithë. Sot, edhe brenda komuniteteve indigjene, gratë po marrin drejtimin, duke sfiduar format e patriarkalizmit që ende ekzistojnë brenda tyre.
Në Standing Rock, ishin gratë ato që organizuan jetën dhe riprodhimin e përditshëm të kampit. Ato gjithashtu krijuan gjuhën dhe imazhin e kësaj lëvizjeje, duke e përshkruar veten si mbrojtëset e ujit.

Ndonjëherë e vërej që kur flas me të majtë të tjerë për rezistencën indigjene, ata nuk arrijnë ta kuptojnë dimensionin shpirtëror të kësaj rezistence, e sidomos atë të rezistencës së grave indigjene.

Fatkeqësisht, në traditën marksiste ka ekzistuar një supozim i vazhdueshëm se transformimi shoqëror është i mundur vetëm nëse ka ndodhur, apo po ndodh, një shkallë e lartë industrializimi. Por komunitetet indigjene po thonë ‘jo.’ Shumë prej tyre e refuzojnë këtë logjikë dhe e shohin zhvillimin kapitalist vetëm si zhvatje dhe dhunë. Në traditën marksiste, përkundrazi, ekziston bindja se zhvillimi kapitalist është një kusht i domosdoshëm për formimin e një shoqërie komuniste. Supozohet se përmes rritjes së produktivitetit të punës, kapitalizmi krijon themelet materiale për komunizmin. Por për popujt indigjenë, kjo ide është e papranueshme, sepse ata për shekuj me radhë e kanë paguar çmimin më të lartë për këtë ‘zhvillim’. Është e vërtetë që disa kanë bërë marrëveshje me kompanitë, por shumica mbajnë qëndrim antikapitalist. Gratë, në veçanti, qëndrojnë në vijën e parë të rezistencës; ato e dinë se kur uji helmohet nga shpimet për naftë apo nga minierat e arit, njerëzit detyrohen të largohen. Aty merr fund gjithçka – kultura, gjuha, jeta e komunitetit. Kjo është një perspektivë krejt ndryshe nga ajo e marksizmit tradicional. Sot, ndërsa po përjetojmë katastrofat e shkaktuara nga ndryshimet klimatike dhe ndotjen e gjithçkaje që hamë, pimë dhe marrim frymë, gjithnjë e më shumë njerëz po e drejtojnë vëmendjen nga popujt indigjenë për frymëzim. Mund të shohim gjithashtu se fuqia prodhuese e punës është zgjeruar në maksimum, dhe megjithatë, nuk jemi aspak më afër revolucionit sesa në kohën e Marksit.

Dhuna në rritje ndaj grave buron edhe nga fakti se në shumë vende, gratë janë ato që po udhëheqin rezistencën.

A do të pajtoheshit me ekofeministet të cilat argumentojnë se e trajtojmë tokën si trupin e një gruaje? Apo se i trajtojmë trupat e grave siç e trajtojmë tokën?

Në Amerikën Latine, gratë thonë: “Trupi im është territori im i parë, prandaj duhet ta mbrojmë trupin tonë nëse duam të mbrojmë tokën, territoret tona.” Ekofeministet nuk thonë se gratë janë natyra, por theksojnë se ekziston një lidhje mes mënyrës se si kapitalizmi i ka shfrytëzuar trupat e grave dhe mënyrës se si ka shfrytëzuar botën natyrore – tokat, ujin, burimet. Ashtu siç është shfrytëzuar toka, edhe shfrytëzimi i grave është shembulli klasik i mënyrës se si kapitalizmi e ka ndërtuar fuqinë e vet duke plaçkitur qeniet njerëzore dhe natyrën pa asnjë rezervë, dhe pa dhënë asgjë në këmbim.

Peter Grey, magjistar i rëndësishëm bashkëkohor,  thotë se historikisht është e vështirë të përcaktosh se çfarë është magjia, por shkruan se nëse shikon pas në histori “do ta gjesh magjistaren në fundin e një gishti të drejtuar.” Është e qartë se ka paralele mes mënyrës se si janë përdorur akuzat për magji dhe mënyrës se si sot përdoren etiketime si kriminel, emigrant i paligjshëm apo terrorist.

Akuza për magji është përdorur për të kriminalizuar forma të ndryshme të sjelljes dhe popuj të tërë, të cilët sistemi ka dashur t’i zhdukë. Magjia është përcaktuar në mënyrë aq të paqartë sa nën këtë emërtim mund të bie çdo lloj praktike. Gjatë gjyqeve për magji janë futur edhe procedura të reja gjyqësore, ku i akuzuari dënohej para se të gjykohej. Gjatë gjuetive të shtrigave, magjia përshkruhej si një krim veçanërisht pervers, gjë që u jepte gjyqtarëve të drejtën të përdornin torturën, ta mbanin të akuzuarin në izolim. Lejoheshin edhe denoncimet anonime, të akuzuarat për magji nuk kishin të drejtë të dinin se kush i kishte paditur apo cilat ishin akuzat kundër tyre. Edhe sot, ‘lufta kundër drogës’ dhe ‘lufta kundër terrorit’ përdorin procedura të ngjashme.

Ti flet për këtë formë të akumulimit primitiv si diçka që e përsërisim vazhdimisht, pa pushim.

Po. Bota korporative grumbullon fitime masive duke i zhveshur njerëzit nga mjetet e tyre të riprodhimit dhe më pas duke i kriminalizuar kur migrojnë, për t’i shfrytëzuar si fuqi punëtore të lirë. Është një sistem vërtet pervers. Fillimisht SHBA-ja dhe Evropa, me ndihmën e institucioneve financiare si FMN-ja dhe Banka Botërore, i varfërojnë miliona njerëz, e pastaj i burgosin kur këta përpiqen të migrojnë në ato vende, pikërisht aty ku janë grumbulluar pasuritë që dikur u përkisnin atyre.

Dua ta përfundoj këtë bisedë me një shënim disi më shpresëdhënës. Kur ka kaq shumë gjëra që po shkojnë keq në botë,  çka të shtyen ende të luftosh?

Optimizmi im buron nga fakti se vala e dhunës institucionale që po përjetojmë sot është, në të vërtetë, një përgjigje ndaj rritjes globale të lëvizjeve që e kuptojnë se kapitalizmi është sistem mizor, shkatërrues e i paqëndrueshëm. Vala e re e dhunës kundër grave, për shembull, lidhet drejtpërdrejt me faktin se në shumë vende janë gratë ato që po udhëheqin rezistencën. Këtë e kemi parë jo vetëm në Amerikën Latine, por edhe në SHBA,  si në Standing Rock. Janë gratë ato që po luftojnë kundër shpimeve hidraulike (fracking), për shërbime më të mira në komunitetet e tyre, për të mbrojtur kulturat e tyre dhe për të rritur fëmijët e tyre. Prandaj duhet të shohim edhe anën tjetër të represionit. Luftërat, torturat, burgosjet dhe format e shumta të varfërimit që shohim sot në mbarë botën janë përgjigje ndaj faktit se miliona njerëz po kërkojnë një shoqëri tjetër. Por këto lëvizje do të vazhdojnë të rriten,  pavarësisht dhunës që ushtrohet mbi to.

Sarah Lyons

E përktheu: Blenda Asllani

Lexoni artikullin origjinal këtu.