Readings

Rosa Luksemburg – gruaja që jetoi në zemër të revolucionit

Rosa Luksemburg ishte një vajzë e pazakontë me histori çifuto-gjermane. Ajo lindi në qytetin e Zamość më 1871, në një familje çifute me të ardhura mesatare. Sikur shumica e çifutëve të asaj kohe, ajo u ndikua nga kultura polake dhe prejardhja çifute. Lëvizja Haskalah dhe ndryshimet ligjore të njëpasnjëshme të statuseve të çifutëve ndërtuan jetën e familjes Luksemburg. Rosa ishte e shtypur në tri nivele: njëherë si polake nën qeverisjen e Rusisë Cariste, së dyti si çifute, dhe së treti si grua. Demokracia sociale dhe të drejtat e barabarta për të kishin rëndësi thelbësore. Kur ishte vetëm dy vjeçe, një diagnozë mjekësore e la me pasoja shëndetësore përgjatë gjithë jetës. Megjithatë, Rosa ishte një vajzë kureshtare me një kuptim të gjerë për botën. Nivelet e ndjeshmërisë së saj për rrethin ishin mëse të larta. Fëmija i pestë dhe e fundit në familje, ajo trajtohej si e parapëlqyera për shkak të gjendjes së saj shëndetësore dhe intelektit të avancuar.

Në kohën kur gjuha polake u ndalua në shkolla, Rosa menjëherë u inkuadrua në politikat shkollore kundër nacionalizmin polak. Si një person indiferent ndaj lëvizjes së majtë marksiste dhe ideve të Engelsit si dhe sentimenteve të djathta nacionaliste, Rosa argumentonte që këto të fundit nuk do të ndihmonin në rrëzimin e perandorisë Ruse – njëjtë  si opinioni i Marksit dhe Engelsit që thoshte se nacionalizmi vetëm do mbronte kapitalizmin duke fuqizuar vetëdijen klasore të borgjezisë. Rosa dëshmoi ekzekutimin e katër anëtarëve të Partisë se Proletariatit për shkak të shprehjes së opinionit në suaza publike. Kjo e bëri sensitive ndaj çështjes së etosit demokratik dhe luftimit për të.

Ngritja në gradë

Mprehtësia e Rosës e gërshetuar me pasionin e saj për drejtësi sociale e shtynë që të ndjekë studimet e doktoratës në Cyrih të Zvicrës. Mbikëqyrësja e saj raportoi se ajo në universitet kishte arritur si një “Marksiste e kompletuar”. Ajo përfundoi doktoratën në vitin 1897, në moshën 30 vjeçare, vetëm 30 vjet pasi universiteti lejoi gruan e parë të vijoj studimet e doktoratës. Koha e saj në Zvicër ishte prelud për rrymat drejtuese socialiste të kohës.

Në vitin 1898 ajo bëri ndërhyrjen e saj të parë të madhe në debatin socialist ndërkombëtar kur kritikoi Edward Bernstein, studentin më të famshëm të Engels, pasi që shkroi “Reformën ose Revolucionin”. Bernstein kishte argumentuar se kapitalizmi nuk do të përmbyset nga revolucioni dhe se klasa punëtore duhet të aspirojë për një sërë reformash. Rosa e sulmoi këtë pozicion: pa revolucionin, argumentoi ajo, socializmi humbet boshtin e tij qendror. Sigurisht, ishte jetike të ndryshohen kushtet e klasës punëtore, por ishte thelbësore të mbahet revolucioni si motiv qendror. Rosa nuk ishte gruaja e vetme hebraike që sulmoi (shokun hebre) Bernstein në Londër. Aty ai kaloi shumë kohë në mërgim dhe u lidh me familjen Marx dhe u sulmua pikërisht për argumentin e tij ndaj trashëgimisë kulturore të babait të saj nga Eleanor Marx, vajza më e vogël e Karl Marx. Ajo kishte vendosur të redaktonte tekstin themelor të babait të saj “Vlera, Çmimi dhe Fitimi” si përgjigje ndaj ndërhyrjes së Bernstein.

Hyrja dramatike e Rosës në skenën botërore e bëri atë një interes të menjëhershëm publik dhe një personalitet po aq të admiruar aq sa dhe të urryer. Kjo pritje hiperbolike do të shoqëronte edhe jetën e saj të përtejme. Ajo kishte bërë një lëvizje të pashmangshme fizike në Berlin, ku zhvillohej kulmi i debatit socialist. SPD, dikur e paligjshme sipas ligjeve antisocialiste, po fitonte forcë dhe ishte bërë partia më e madhe në Internacionalen e Dytë, organizata më e madhe socialiste e kohës së saj. Rosa e dinte se Berlini do të ishte vendi më vendimtar ku ajo do të mund të ndikonte në punën revolucionare ndërkombëtare. Ajo u nxit nga integriteti dhe pasioni për drejtësinë dhe ideja e qartë se si të ndikojë politikisht në shumicën e njerëzve. Jeta revolucionare në Berlin ishte e pasur me ide radikale dhe rebelë të shumtë në numër. Mjedisi i Rosës ishte ai i të huajve dhe kundërshtarëve dhe ajo gjeti shokë të përjetshëm si Clara Zetkin dhe gratë e tjera hebreje-  Luise Kautsky dhe Mathilde Jacob. Megjithatë, Rosa kurrë nuk e bëri Berlinin shtëpi të saj. Gjithmonë e huaj dhe e jashtme, ajo e përdori këtë pozicion për të zgjeruar dhembshurinë dhe kuptueshmërinë e saj për drejtësinë shoqërore përtej mjedisit të saj të afërt.

Rosa shpesh mbahet mend në kontekstin e marrëdhënieve të saj, veçanërisht me shokun dhe të dashurin e saj të parë, Leo Jogiches. Ajo gjithashtu mbahet mend shpesh në debatin e saj të gjatë me Leninin. Marrëdhënia e Leninit dhe Rosës është një nga më interesantet në historinë radikale. Rosa ishte gjithmonë në anën e bolshevikëve dhe ishte një mbështetëse e fortë e revolucionit rus të vitit 1905, i cili kishte ndikuar shumë tek ajo. Pas revolucionit, ajo shkroi Grevën Masive, Partia dhe Sindikatat, të cilat do të sqaronin etosin e saj se “grevat politike dhe ekonomike janë vendimtare për formimin e ndërgjegjes revolucionare”. Ajo po zhvillonte një angazhim për krijimin e ndërgjegjes revolucionare përmes grevave: “greva masive është forma e parë natyrore, impulsive e çdo lufte të madhe revolucionare të proletariatit dhe sa më i zhvilluar antagonizmi midis kapitalit dhe punës, aq më efektive dhe vendimtare bëhet greva masive.”

Mësuese dhe Teoriciente

Luksemburgu dha mësim në shkollën e partisë të SPD -së, ku ajo e përsosi mendimin e saj dhe e praktikoi etikën e saj se vetëm përmes edukimit të drejtpërdrejtë do të formohet ndërgjegjja revolucionare. Ajo ishte gjithmonë agjitatore e talentuar e cila, përkundër kornizës së saj të vogël, ishte në gjendje të kapte auditorët pa mundim. Gjatë kohës së saj si mësuese në shkollën e punëtorëve ajo zhvilloi disa nga veprat e saj më të rëndësishme, duke përfshirë këtu bazën e asaj që do të bëhej libri i saj Akumulimi i Kapitalit.

Në atë kohë, SPD po fitonte më shumë terren si forcë parlamentare, ndërsa po bëhej gjithnjë e më shumë centriste në pozicionet e saj ku Rosa u bë e majta e saj e jashtme. Konkretisht, ajo e ngarkoi partinë e saj me çështjen e pajtueshmërisë së gabueshme të partisë me imperializmin. Pavarësisht se kishte shëndet të dobët dhe nuk udhëtonte shumë, Rosa ishte e vetëdijshme dhe e përfshirë në çështjet e botës përtej Evropës. Ajo kishte shkruar për luftën e Afrikës së Jugut (e njohur atëherë si “Lufta e Boer“) të vitit 1902. Revolucionarja çifute Ruth First, e cila ishte një udhëheqëse në luftën kundër aparteidit në Afrikën e Jugut, komentoi se Rosa ishte personi i parë që e kuptoi atë luftë dhe se çmimi më i rëndë i paguar ishte nga afrikanët vendas, jo kolonizatorët britanikë.

Kështu, Rosa e përdori këtë kohë për të sjellë kritikën e saj intelektuale dhe teorike të Vëllimit 2 të Kapitalit të Marksit me përpjekjen e saj për të sulmuar imperializmin, përfshirë mbrojtjen e këtij vëllimi nga partia e saj. Ajo shkroi në Akumulimin e Kapitalit që kapitalizmi dhe imperializmi shkonin paralelisht; njëra nuk mund të rrëzohej pa tjetrën. Kapitalizmi kërkon tregje jo-kapitaliste në të cilat të zgjerohet, imperializmi kështu përgatit terrenin mbi të cilin kapitalizmi jetësohet. Ky argument dhe kjo tezë u përshëndet me shumë kundërshtime: Lenini kritikoi shkrimet e saj mbi njerëzit e tokave që nuk i njihte, në Afrikë, Australi dhe Azi, si sentimentale dhe “jo-marksiste”. Sidoqoftë, Rosa gjithmonë i përmbahej integritetit të saj dhe mosmarrëveshja nuk e bëri atë të largohej nga pozicioni teorik i saj.

Një e burgosur e ndërgjegjes

Rosa e kundërshtoi ashpër shpërthimin e Luftës së Parë Botërore. SPD kishte votuar për kredite lufte, të cilat Rosa i kritikoi ashpër, duke çuar në një burgim tjetër (ajo ishte burgosur së pari pas revolucionit të vitit 1905). Këtë herë, Rosa e kaloi pjesën më të madhe të luftës në burg, por vazhdoi të shkruante dhe agjitonte ndërsa mbështetej nga miqtë dhe shokët e saj. Ajo bashkëthemeloi Lidhjen Spartacus me shokët e saj më të ngushtë, përfshirë ish të dashurin e saj Leo Jogiches dhe Clara Zetkin; ky grupim do të bëhej eventualisht Partia Komuniste e Gjermanisë. Në vitin 1915 ajo shkroi në “Pamfletin Junius“, të botuar me pseudonimin: “E dhunuar, e çnderuar, e gjakosur dhe duke pikuar ndyrësi – atje qëndron shoqëria borgjeze. Kjo është ajo [në realitet]. Pa karakter shpirtëror dhe pa moral, me pretendime për kulturën, filozofinë, etikën, rendin, paqen dhe sundimin e ligjit – por në të vërtetë bishë grabitqare, mbledhi e shtrigave të anarkisë, një plagë për njerëzimin. Kështu ajo shfaqet në formën e saj të vërtetë, e zhveshur.” E talentuar si oratore dhe shkrimtare mëse fuqishme, Luksemburgu nuk u lëkund kurrë nga kauza.

Koha e Rosës në burg nuk kaloi në kotësi. Ajo mbante lidhje me ngjarjet revolucionare, pikturonte dhe studionte natyrën përreth saj në mjedisin e saj të kufizuar. Rosa e kishte kuptuar gjithmonë lidhjen e thellë midis gruas dhe natyrës, burrit dhe mjedisit të tij dhe ndërsa ishte e kufizuar, ky fokus ishte thelluar mu në këtë kahje. Në një letër tashmë të famshme drejtuar shoqes së saj Sonja Liebknecht, gruas së Karl Liebknecht (e cila ishte gjithashtu e burgosur për veprimtarinë e tij revolucionare), Rosa shkroi:

Në oborrin ku unë eci, vagonët ushtarakë mbërrijnë shpesh, të mbushur plot me thasë ose uniforma dhe këmisha të vjetra shpesh të ndotura me gjak … Ato shkarkohen këtu, kalojnë nga qelitë, riparohen, pastaj ngarkohen dhe dërgohen në ushtri. Një ditë, një karrocë e tillë u tërhoq nga buallicat e ujit dhe jo nga kuajt. Kjo ishte hera e parë që i pashë këto kafshë nga afër. Ato janë ndërtuar më të forta dhe më të gjera se buajt tanë, me kokë të rrafshët, brirë të përkulur. Kafkat e tyre më shumë ngjajnë me kafkat e deleve tona; tërësisht të zeza me sy të mëdhenj të butë. Ato vijnë nga Rumania, janë trofe lufte … Gjithsesi, disa ditë më parë, një vagon i ngarkuar me thasë u fut në burg. Ngarkesa ishte grumbulluar aq shumë sa buallicat nuk mund ta kalonin pragun e portës. Ushtari që mori pjesë, një personazh brutal, filloi t’i rrihte kafshët me skajin e rëndë të kamxhikut të tij aq egërsisht sa mbikëqyrësi me zemërim kërkoi llogari. “A nuk keni keqardhje për to?” “Keqardhje nuk ka askush as për ne njerëzit!” u përgjigj ai me një të qeshur dhe ra mbi buallicat edhe me më shumë forcë …. Në fund, kafshët u ngritën dhe kapërcyen gungën, por njëra prej tyre po gjakosej ..

Mizoria e dërgimit të të rinjve në front gërshetohet me mizorinë e lejimit të kafshëve të vuajnë kur mbajnë këto uniforma të ushtarëve të lyera me gjak në Gjermani. Kuptimi i ndjeshmërisë nga Rosa ishte i lidhur me atë të drejtësisë dhe për të, të gjitha luftimet ishin të ndërlidhura thellë.

Pionere Social-Demokrate

Rosa ishte gjithmonë krenare për hebraizmin e saj, megjithëse ajo qëndroi larg politikës hebraike të kohës së saj. Ashtu si debati mbi nacionalizmin polak, në të cilin ajo refuzoi të shihte idetë e përgjithshme që dilnin nga identiteti i saj, Rosa e kuptoi botën, veçanërisht përmes syve të të shtypurve, përmes prizmit të saj të margjinalizuar. Kur shoqja Mathilde Wurm i dërgoi një libër për Spinozën në burg në vitin 1917, Rosa shkroi: “çfarë doni me këtë temë të ‘vuajtjeve të veçanta të hebrenjve’? Unë jam po aq e shqetësuar me viktimat e varfra në plantacionet e gomës në Putumayo dhe njerëzit e zinj në Afrikë me kufomat e të cilëve evropianët luajnë … Nuk kam vend të veçantë në zemrën time për geton [hebraike]. Ndihem si në shtëpinë time në të gjithë botën kudo ku ka re, zogj dhe lot njerëzor.”

Rosa ishte një shkrimtare e talentuar e letrave, duke ndjekur traditën e intelektualit të madh hebre Rahel Varnhagen (të cilin ajo e citoi në fusnotë në një nga dorëshkrimet e saj ekonomike). Botëkuptimi i Luksemburgut ishte koherent dhe i fortë dhe ajo iu përmbajt shkaqeve në të cilat besonte, pavarësisht nëse historia i vërtetonte si të drejta apo të gabuara. Shumë nga shkaqet për të cilat ajo avokoi janë ende duke zënë faqet tona të para – ajo ishte një grua para kohës së saj. Luksemburgu ishte gjithashtu një pioniere e të drejtave të njeriut; ajo shkroi kundër dënimit me vdekje, për të drejtat e të burgosurve (pa dyshim, duke u mbështetur në përvojën e saj) dhe përpjekjet e tjera që mbeten aktuale edhe sot.

Luksemburgu kishte një marrëdhënie të ngushtë po aq sa të tensionuar me Leninin. Të prezantuar herët në jetën e tyre revolucionare, debati i tyre përfshinte karrierën e tyre përkatëse. Përkundër faktit se Luksemburgu ishte një e jashtme e majtë dhe Lenini një udhëheqës i majtë, shumë nga idetë e tyre u bashkuan. Luksemburgu dhe Lenini ishin të dy revolucionarë të ashpër që luftuan për bindjet e tyre pa u ndalur. Luksemburgu e mirëpriti me zemër Revolucionin Rus të vitit 1917. Pavarësisht se ishte e burgosur dhe pagoi çmimin me lirinë e saj për shkak të atyre ngjarjeve revolucionare, ajo ishte e vetëdijshme për natyrën e tyre të rëndësishme. Sidoqoftë, ajo ishte e shqetësuar për sulmin ndaj institucioneve demokratike që Lenini po orkestronte nën kujdesin revolucionar. Për Rosën, demokracia dhe marksizmi shkonin gjithmonë krah për krah, duke mos bërë kurrë lëshime për njërën a tjetrën. Kundër argumenti i Luksemburgut ishte gjithnjë i një demokracie të plotë sociale me të drejta dhe liri për të gjithë – ajo mbronte votën universale përmbi fushatat për të drejtën e votës për gratë dhe kuptoi se dhënia përparësi e një grupi në luftën për drejtësi do çonte në mënyrë të pashmangshme në një demokraci të metë.

Ajo sulmoi heshtjen e kundërshtarëve menjëherë pas revolucionit, në një vetëdije të fituar si një grua e re, për çmimin që qëndron për idetë kundërshtuese që mund të ndodhin ndaj individit: “liria është gjithmonë dhe ekskluzivisht liria e atij që mendon ndryshe”, thoshte ajo.

Luksemburgu ishte shumë më kritike ndaj revolucionit gjerman të 1918-1919, pavarësisht se ai revolucion i solli lirinë e saj nga burgu. Kjo ngjarje historike, një përpjekje e kryengritjes së qendrës së majtë që bashkoi forcat me forcat protofashiste, Luksemburgu e dinte, nuk do të përbënte kurrë një moment të vërtetë revolucionar. Ajo kishte shkruar në vitin 1915; “Socializëm ose barbarizëm“; Gjermania ishte në rrugën e qartë drejt kësaj të fundit. Më 15 janar 1919, në moshën 47-vjeçare, ajo u vra, së bashku me shokun e saj të përjetshëm Karl Liebknecht, nga Freikorps, një grup militar proto-fashist i cili punonte në bashkëpunim të plotë me forcat centriste në qeveri (dhe më vonë do të mbështeste ngritjen e Hitlerit në fuqi). Një ditë para vrasjes së saj, duke jetuar në arrati dhe e fshehur, Rosa shkroi në tekstin e saj të fundit ndonjëherë, “Rendi mbizotëron në Berlin“:

“Rendi mbizotëron në Berlin!” Ju lakerë budallenj! “Rendi” juaj është ndërtuar mbi rërë. Nesër revolucioni “do të ngrihet përsëri, duke përplasur armët e tij” dhe për tmerrin tuaj ai do të shpallë me bori që bien:

Isha, jam, do të jem!

Vrasja e tmerrshme e Luksemburgut, në të cilën trupi i saj i gjymtuar u hodh në Kanalin Landwehr, tronditi shumë të gjithë botën. Kjo sinjalizoi fillimin e mizorive që do të ndodhnin nën sundimin nazist në Gjermani dhe Holokaustin; Freikorps punuan ngushtë me Hitlerin dhe menjëherë pas ngritjes së tij në pushtet filloi sulmi i tyre në idetë e Luksemburgut. Në 1933 nazistët hoqën yllin e kuq nga varri i Karl Liebknecht dhe Rosës. Nën fashizmin gjerman, rritja e sulmeve ndaj komunistëve dhe hebrenjve i bëri të cenueshëm edhe shokët e saj më të ngushtë. Mathilde Jacob, dora e djathtë e Rosës, e cila ishte përgjegjëse për ruajtjen dhe botimin e një pjese të madhe të punës së Rosës, u mor më 27 korrik 1942 dhe u internua në kampin e përqendrimit Theresienstadt, ku ajo vdiq më 14 prill 1943. Si shumë të tjerë, ajo nuk ishte mjaft domethënëse në radhët e socialistëve për t’u përndjekur nga Hitleri dhe nazistët për politikën e saj, por ajo vuajti për hebrenjtësinë e saj, si të gjithë vëllezërit e saj dhe të Rosës në vitet ’30. Luise Kautsky vdiq në Aushvic në moshën 80 -vjeçare nga një sulm në zemër.

Rosa Luksemburg mbetet një nga mendimtaret dhe udhëheqëset më me ndikim të shekullit XX. Përkushtimi i saj i thellë për drejtësi e bënë atë të nderuar dhe të frikshme në të njëjtën kohë. Dhembshuria dhe kuptimi i thellë i saj i vuajtjeve na drejton edhe sot përgjatë kërkimit tonë për drejtësi sociale. Në 1913 ajo shkroi, “historia do të bëjë punën e saj, shikoni që edhe ju të bëni punën tuaj”. Sot, kjo thirrje është më urgjente se kurrë.

Dana Naomy Mills

E përktheu: Rejsa Kuçi

Tekstin origjinal mund ta gjeni në: https://www.rosalux.de/en/news/id/43956/rosa-luxemburg-the-woman-who-lived-at-the-heart-of-the-revolution?cHash=0ff842a1fd9b6c9c98b96a3c2fcbed78&fbclid=IwAR3LfCuEfaNBoMD-gpOcHbqRtYoKuL5RVuydhbB1_X-vrzNUNxoHJDQkNE0