Lexime

Aparteidi gjinor duhet të shpallet krim

Zotëri Antonio Guterres,

I nderuar Sekretar i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara,

Të nderuar përfaqësues të shteteve anëtare të OKB-së,

Për dekada, gratë iraniane janë përballur me forma të ndryshme të diskriminimit bazuar në gjini dhe seksin biologjik, nën hijen e qeverisë së Republikës Islamike. Sistematikisht dhe qëllimshëm, Republika Islamike ka avancuar nënshtrimin e grave përmes përdorimit të të gjitha instrumenteve dhe formave të pushtetit, veçanërisht përmes legjislacionit, duke përjetësuar mohimin e të drejtave njerëzore të grave.

Në këto rrethana nuk gjenden vetëm gratë, përkundrazi, e gjithë shoqëria iraniane bartë pasoja pikëlluese e të pariparueshme të diskriminimit të përhapur e të rrënjosur thellë. Në një shoqëri ku gjysma e popullsisë privohet nga të drejtat natyrore, diskutimi për arritjen e demokracisë, të drejtave të njeriut, lirisë dhe barazisë duket i pakuptimtë.

Vendet si Irani dhe Afganistani, të dyja qeveri të Republikave Islamike, ashtu edhe talebanët kanë përdorur në mënyrë cinike nënshtrimin e grave si një mjet për të çuar përpara axhendat e tyre shtypëse dhe për të ushtruar kontroll e shtypje mbi të gjithë shoqërinë. Ata e shfrytëzojnë fenë si mantel për despotizëm dhe sundim autoritar.

Kjo bëhet përmes një mizorie të papërshkrueshme kundër grave dhe bota po e shikon me mosbesim. Diskriminimi gjinor, ekonomik dhe shoqëror ndaj individëve bazuar në seksin ose gjininë e tyre, i ekzekutuar drejtpërdrejt nëpërmjet mjeteve fizike apo ligjore për të zhvendosur individët në pozita më të ulëta quhet aparteidi gjinor. Kjo formë e aparteidit jo vetëm që rezulton në paaftësi shoqërore dhe ekonomike, por gjithashtu çon në dëmtime fizike e vdekjeprurëse.

Prandaj, ne besojmë se aparteidi gjinor duhet të njihet si një formë e krimeve kundër njerëzimit, e ngjashme me aparteidin racor. Ne i bëjmë thirrje urgjente komunitetit ndërkombëtar, nën udhëheqjen tuaj, të trajtojë këtë çështje seriozisht dhe të ndërmarrë veprime për t’i dhënë fund përfundimisht aparteidit gjinor në Iran dhe Afganistan. Vuajtjet e grave iraniane dhe mbarë shoqërisë nuk duhet të kalojnë pa u vënë re por duhet të bëhen përpjekje të bashkërenduara për të garantuar mbizotërimin e drejtësisë dhe barazisë.

Presim që Kombet e Bashkuara të shpallin aparteidin me bazë në gjini dhe në seksin biologjik si krim kundër njerëzimit në dokumentet ligjore ndërkombëtare. Ne pohojmë se qeveritë, duke përfshirë Republikën Islamike, kanë kryer krime të tilla kundër grave bazuar në gjininë dhe seksin e tyre dhe argumenti ynë mbështetet nga historiku i politikave kundër grave nga qeveria në aspekte politike, ekonomike, shoqërore, kulturore e arsimore, si dhe ligjet e saj diskriminuese.

LIGJET E QEVERISË:

Një përmbledhje e ligjeve kundër grave ilustron më së miri elementet e segregimit dhe nënshtrimit të grave në shoqërinë iraniane.

1. Marrja e pasaportës dhe udhëtimi jashtë vendit kërkon lejen e kujdestarit ligjor, e cila është ekskluzivisht në duart e baballarëve për vajzat dhe bashkëshortëve për gratë.

Ligji diskriminues ndaj grave, siç dëshmon rasti i një prej yjeve iraniane të futbollit, ka rezultuar, për shembull, me pamundësinë që ajo të largohej nga vendi për shkak se bashkëshorti i saj kishte vendosur një ndalim udhëtimi. Ky kufizim ka rezultuar me përjashtimin e saj nga një ngjarje e madhe sportive – kampionati i femrave të Konfederatës Aziatike të Futbollit në futsal, garë për të cilën ajo ishte përgatitur.

2. Grave në Iran u mohohet kategorikisht e drejta për të studiuar në fusha të caktuara universitare, si inxhinieria e hapësirës ajrore.

3. Një dëshmi apo provë e siguruar nga burrat në gjykatat iraniane konsiderohet e barabartë me dy dëshmi apo prova të grave.

4. Vlera e gjakut (dijahu) dhe trashëgimia për gratë janë gjysma e asaj të burrave.

5. Hyrja e grave në stadiumet sportive është e ndaluar për më shumë se katër dekada, me disa lehtësime të vogla së fundmi, që vazhdojnë të mos jenë të barabarta me të drejtat e spektatorëve burra dhe të mos zbatohen në të gjitha qytetet.

6. Në Iran, burrave u lejohet të martohen deri me katër gra njëkohësisht. Ky numër është dukshëm më i lartë për lidhjen e martesave të përkohshme, të njohura si “Sigheh”.

Ndërkohë, dënimi për një grua të martuar që lidhet me një burrë tjetër është ekzekutimi. Pikërisht në këto momente, ndërsa po shkruhet ky tekst, një grua e quajtur Mitra në Iran po përballet me dënimin me vdekje për shkak se i shoqi e ka denoncuar për lidhje jashtëmartesore. Vlen të theksohet se personi me të cilin ishte lidhur Mitra është dënuar me kamxhik.

7. Burrat në Iran, me mbështetje ligjore, mund të divorcohen lehtësisht nga gratë e tyre nëse përballen me probleme si verbëria në të dy sytë. Megjithatë, gratë nuk gëzojnë këtë të drejtë.

8. Forma të ndryshme të dhunës me bazë gjinore në Iran, së bashku me pamjaftueshmërinë dhe joefikasitetin e sistemit ligjor për t’i trajtuar ato, i kanë lënë gratë në një situatë të pasigurt. Kjo përfshin ngacmimin në rrugë, dhunën në familje, si dhe dhunën me bazë gjinore në vendet e punës dhe universitetet.

9. Përdhunimi bashkëshortor jo vetëm që nuk konsiderohet krim në Iran, por burrat iranianë mund të paraqesin ankesa për ‘mospërmbushje’ kundër grave të tyre nëse gratë nuk janë të gatshme të përfshihen në marrëdhënie seksuale. Ligji në këtë drejtim favorizon burrat dhe i etiketon gratë si ‘jo përmbushëse’.

10. Shtetësia në Iran njihet vetëm nëpërmjet lidhjeve të gjakut dhe ligji iranian i jep të gjithë legjitimitetin e kësaj lidhjeje gjaku babait si kujdestar ligjor. Pavarësisht një ligji të miratuar më parë në lidhje me këtë, pamundësia ligjore e privon fëmijën që rezulton nga martesa e një gruaje iraniane me një burrë të huaj nga posedimi i dokumenteve të identitetit, si certifikata e lindjes.

11. Gjatë 45 viteve të fundit, shkalla e rasteve të femicidit, veçanërisht ato që i atribuohen vrasjeve për shkak të nderit, është rritur në Iran. Sipas organizatave të të drejtave të njeriut, që nga marsi i vitit 2023 janë regjistruar të paktën 52 raste të femicidit në Iran, 20 prej të cilave ishin vrasje që

kishin si motiv nderin. Nga gjithsej 52 gra, 11 ose 21% ishin nën moshën 18 vjeç. Ligji dhe gjyqësori në këtë drejtim kanë qenë joefikas dhe kanë shfaqur sjellje të papërgjegjshme.

12. Regjistrimi në kurse të specializuara mjekësore dhe asistencë dentare për gratë në Iran është i mundur vetëm me pëlqimin e burrave të tyre.

13. Mosrespektimi i ligjeve fetare të hixhabit në Iran rezulton me deri në rrahje me 74 kamxhikë për gratë, dhe këto dënime do të intensifikohen më tej me miratimin e Projektligjit të Dëlirësisë dhe Velit.

14. Leja për martesë para arritjes së moshës ligjore për gratë në Iran nuk është pengesë nëse gjykohet e përshtatshme nga babai ose gjyshi nga ana e babait. Trendi shqetësues i martesave të fëmijëve në Iran është evidente në statistika. Sipas Qendrës Statistikore Iraniane, gjatë tre tremujorëve të parë të vitit 2022, më shumë se 20,000 raste të martesave përfshinin gra nën moshën 15 vjeç dhe kishte 1,085 lindje nga nëna nën 15 vjeç. Në pranverën e vitit 2021, numri i martesave me vajza të moshës 10 deri në 14 vjeç shënuan një rritje rreth 32% krahasuar me një vit më përpara. Këto shifra përfaqësojnë vetëm statistika zyrtare.

15. Ligji për Rininë, me ndalimin e më shumë aborteve të vetëkërkuara dhe kriminalizimin e tij, së bashku me rritjen e dënimeve për mjekët, praktikantët dhe fasilituesit e abortit, ka sjellë një rritje të abortit të nëndheshëm. Kjo situatë vë në rrezik jetën e grave për shkak të mjediseve të pasigurta të abortit dhe frikës për të kërkuar shërbime spitalore dhe klinike. Kjo po ndodh ndërkohë që janë mbledhur metoda kontraceptive të disponueshme më parë, si dhe është iniciuar një sistem për regjistrimin e shtatzënive dhe monitorimin e grave shtatzëna në spitale.

16. Nëse një burrë shkakton vdekjen e një gruaje në Iran dhe familja (trashëgimtarët e ligjshëm) kërkon ndëshkim sipas parimit të qesas, ata duhet të paguajnë gjysmën e parasë së gjakut (dijahut) të atij burri. Kjo për shkak të kuadrit ligjor në Iran, ku individët nuk konsiderohen të barabartë dhe vlera e jetës së një burri konsiderohet e barabartë me jetët e dy grave.

17. Ligji i gurëzimit për një grua të martuar që ka kryer marrëdhënie seksuale me një burrë tjetër, edhe pse aktualisht nuk zbatohet në Iran, ende i vendos gratë nën kërcënimin e gurëzimit. Sipas një politike të re, gjykatat tani ekzekutojnë dënimin me gurë si një formë ekzekutimi.

18. Mosha ligjore e detyrimit fetar në Iran për vajzat është 9 vjeç dhe që atëherë, vajzat e reja që janë ende fëmijë detyrohen të kryejnë detyrime fetare si namazi, agjërimi dhe mbajtja e hixhabit. Pavarësisht urdhrit fetar që mosha ligjore e detyrimit është 9 vjeç për vajzat, hixhabi i detyrueshëm në shkolla, nga Ministria e Arsimit zbatohet nga mosha 6 vjeçare, pra me hyrjen në shkollat fillore.

19. Parlamenti iranian aktualisht po shqyrton një propozim legjislativ që synon të ndajë tekstet shkollore për vajzat dhe djemtë. Këto tekste synojnë të thellojnë rolet tradicionale gjinore dhe të kufizojnë gratë brenda roleve të grave dhe nënave të ardhshme.

STRUKTURA E QEVERISË:

Gjatë 45 viteve të fundit, pavarësisht se një numër i konsiderueshëm i grave përmbushnin kriteret për kandidaturën presidenciale, Këshilli i Gardës ka penguar hyrjen e tyre në këtë arenë përmes interpretimeve të ligjeve kundër grave. Këshilli i Gardës ka qenë vazhdimisht një nga entitetet e fuqishme kundër grave në qeveri, madje duke refuzuar miratimin e projektligjit për të aderuar në

Konventën për Eliminimin e të Gjitha Formave të Diskriminimit Kundër Grave (CEDAW) nga parlamenti i gjashtë, duke mundësuar që gratë iraniane të humbasin një mundësi. Për më tepër, Këshilli i Gardës gjithmonë ka mbështetur dhe miratuar ligjet e sjelljet kundër grave.

SJELLJA E QEVERISË:

1. Sjellja e qeverisë ndaj grave është shembull i qartë i diskriminimit, që përfshin sferën ekonomike, shoqërore dhe të tjera. Duke vendosur kritere të detyrueshme për hixhabin dhe kodin e veshjes, qeveria rrezikon të drejtat themelore të njeriut dhe të drejtat civile të grave. Gratë janë të privuara nga qasja në shërbimet sociale, arsimore dhe shëndetësore thjesht sepse ato nuk respektojnë hixhabin e detyrueshëm. Studentet gra të universitetit pengohen të vazhdojnë shkollimin dhe komisionet disiplinore të universitetit e gjykatat i shtypin studentet gra nën pretendimin e mosrespektimit të hixhabit të detyrueshëm. Gratë përjashtohen nga vendet e punës në organizata joqeveritare për shkak të mosrespektimit të hixhabit të detyrueshëm. Tregtarët dhe bizneset, restorantet dhe kafenetë janë nën presion dhe kontrollë të vazhdueshëm nga qeveria për të parandaluar hyrjen e individëve të pambuluar dhe në rast të mosrespektimit të rregullave këto objekte vulosen. Një sjellje e tillë çon në margjinalizimin dhe rritjen e izolimit shoqëror të grave. Ndërhyrja e qeverisë në jetën private dhe publike të grave ka arritur deri në atë masë saqë ndalon edhe imazhet e grave në gurët e varreve të tyre në varreza, duke kërcënuar të shkatërrojë gurët e varreve që shfaqin imazhe ‘të pahijshme’.

2. Kjo sjellje diskriminuese është edhe fizikisht abuzive. Dhuna fizike, e cila çon në dëmtime të rënda fizike, seksuale, psikologjike, madje edhe vdekje, përdoret sistematikisht ndaj grave. Këtu përfshihen dënimet mizore dhe çnjerëzore si rrahje me 74 kamxhikë për mosmbajtjen e hixhabit, siç janë zbatuar së fundmi. Nga ana tjetër, sulmet seksuale, ngacmimet dhe abuzimet e grave të paraburgosura, rrahjet e rënda dhe dhuna ndaj grave që përfundon me fatalitet në qendrat e paraburgimit, mbyllja e grave protestuese në spitalet psikiatrike, dhënia i barnave psikotrope në qelitë e vetmuara dhe spitalet janë ndër metodat sistematike të torturës së qeverisë kundër grave.

3. Sjellja e qeverisë lidhur me institucionalizimin e shtypjes dhe diskriminimit ndaj grave zbatohet sistematikisht dhe ligjërisht. Prej 45 vitesh, ligjet kundër grave janë miratuar si projektligje në parlament, të miratuara nga Këshilli i Gardës dhe të vendosura në axhendën e sistemit gjyqësor dhe ekzekutiv. Janë punësuar organizata dhe institucione të ndryshme qeveritare, me buxhete të tepruara, si dhe shfrytëzohen organizata arsimore e propagandistike nga niveli fillor deri në atë universitar.

Në këtë kontekst, çdo kërkesë, protestë apo rezistencë kundër këtyre ligjeve dhe praktikave diskriminuese, qoftë edhe në formën e mosbindjes qytetare në sferën shoqërore, rezulton në dhunë, burgosje dhe vdekje, duke shtuar një shtresë shtesë presioni shtypës ndaj shoqërisë, veçanërisht për gratë iraniane.

Sistemi i Republikës Islamike synon të bllokojë lëvizjen qytetaro-politike duke shtypur organizatat civile të grave, ne kemi qenë dëshmitarë të mbylljes së qindra zyrave civile dhe shtypjes së mijëra grave aktiviste në dekadat e fundit. Shumë aktivistë janë larguar nga vendi dhe të tjerë janë ose në burgje ose nën shtypje, kontroll apo përndjekje.

Në këtë drejtim, organet qeveritare në mënyrë uniforme dhe sistematike përdorin forcën, dhunën dhe helmojnë hapësirën politiko-shoqërore, duke shtypur protestën dhe lëvizjet shoqërore. Vetëm

si shembull, sipas statistikave zyrtare të lëshuara nga Gjyqësori dhe Forca e Policisë, në vitin 2023 janë ngritur mbi dy mijë çështje ligjore që kanë të bëjnë vetëm me identifikimin e grave të pambuluara, 825 prej të cilave kanë rezultuar me dënime. Botës iu dëshmua intensifikimi i goditjeve të dhunshme qeveritare ndaj grave përmes vrasjes tragjike të Mahsa Jina Amini, 15 muaj më parë për shkak të aparteidit gjinor.

Vlen poashtu të përmendet se legjislacioni për hixhabin dhe modestinë, i cili aktualisht është në shqyrtim në Kuvendin Konsultativ Islamik. Ky ligj është hartuar në mënyrë eksplicite për të cenuar të drejtat e grave, për të ulur vlerësimin e grave, për të thelluar dhe zgjeruar diskriminimin dhe shtypjen ndaj grave dhe për të zgjeruar dënimet çnjerëzore ndaj grave.

4. Zbatimi i këtyre metodave synon zhvendosjen e grave drejt një statusi më të ulët. Privimi dhe dënimet e vendosura ndaj grave përfshijnë një gamë të gjerë të të drejtave themelore shoqërore, ekonomike dhe themelore, duke ndikuar ndjeshëm në statusin e tyre ekonomik dhe socio-politik. Hixhabi i detyrueshëm ka për qëllim të kontrollojë dhe nënshtrojë gratë në të gjitha sferat shoqërore, madje edhe në sferën private dhe brenda familjeve, me efekte shkatërruese mbi gratë, familjet dhe shoqërinë.

I nderuar Sekretar i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara,

Të nderuar përfaqësues të shteteve anëtare të OKB-së,

Rekordi 45 vjeçar i shtypjes së regjimit të Republikës Islamike si një qeveri fetare dhe autoritare, e bazuar në seksin biologjik dhe aparteidin gjinor, mund të vërehet mirë në aspekte të ndryshme ligjore, strukturave qeveritare dhe sjelljeve që tregojnë qartë elementet e segregimit dhe nënshtrimit të grave.

Gjatë kësaj periudhe, presim që Kombet e Bashkuara, duke njohur diskriminimet sistematike të pranishme në ligje, politika dhe sjellje të qeverive si Irani dhe Afganistani ndaj grave, të ndërmarrin veprime përfundimtare dhe të menjëhershme për t’i adresuar ato.

Është qenësore që Kombet e Bashkuara t’i japin fund aparteidit sistematik gjinor e seksual, i cili rezulton në shtetësi të dorës së dytë për gratë në vende si Irani dhe Afganistani, duke i kriminalizuar këto praktika.

Dështimi dhe neglizhenca në kriminalizimin e këtyre veprimeve i mban autorët të pandëshkuar, ndërsa viktimat pa asnjë dëmshpërblim. Kjo nënkupton mundësinë e vazhdimit të shtypjes dhe diskriminimit kundër dhjetëra miliona grave iraniane dhe afgane dhe jo vetëm.

Të nderuar përfaqësues,

Shtypja e institucionalizuar, tirania dhe diskriminimi ndaj grave në Iran dhe Afganistan janë të dukshme dhe flagrante. Ne, në solidaritet me gratë dhe burrat e tjerë liridashës në Iran, Afganistan dhe në mbarë botën, kërkojmë kriminalizimin e aparteidit gjinor dhe seksual. Kjo është thelbësore për t’i mbajtur përgjegjës qeveritë kriminale, duke përfshirë regjimin e Republikave Islamike dhe talibanët.

Ne kemi nevojë urgjente për ndërmarrjen e veprimeve që ndalojnë këtë shtypje çnjerëzore. Kriminalizimi i aparteidit gjinor dhe seksual, ofrimi i një përkufizimi më të saktë ligjor në ligjet ndërkombëtare, nxjerrja e deklaratave që dënojnë sistemet e aparteidit gjinor në Iran dhe Afganistan, duke pasqyruar përvojat dhe narrativat e grave që i nënshtrohen gjithnjë e më shumë kësaj tiranie shkatërruese, duke mbështetur institucionet civile të grave në iranian dhe shoqëritë afgane dhe mbështetja dhe mbrojtja e mbrojtësve të të drejtave të grave të shtypura nga regjimet, janë ndër masat e nevojshme.

Mjafton të ndryshohet drafti i përkufizimit të krimeve kundër njerëzimit në Kombet e Bashkuara për të përfshirë aparteidin gjinor dhe atë seksual. Nuk është rrugë e vështirë e as e paarritshme. Gratë në Iran dhe Afganistan janë në pritje të vëmendjes dhe veprimit të menjëhershëm të Kombeve të Bashkuara për atë që është bërë e pashmangshme.

Ka ardhur koha për kriminalizimin e aparteidit seksual dhe gjinor. Është koha për t’u ngritur dhe për të rezistuar.

Narges Mohammadi (Burgu Evin – Teheran)

E përktheu: Blenda Asllani

Shkrimin original mund t’a gjeni në: https://www.nobelpeacecenter.org/en/news/gender-apartheid-must-be-declared-a-crime fbclid=PAAaYZqGcxj0dEhL8Xn4xC8Pts89vsbjI9FrVneedBTKATYWCOcz6jbmvdf1Y_aem_AXFDi0rVmxvbA5fu9NiakBKWn8wKYvydSCwU6O_ZFjC9vgGK7TYBFXwJO1OYGuTieFc