Lexime

Beteja e Vandana Shiva kundër kompanive të modifikimit gjenetik të farave

Nuk duhet të kërkojmë larg për të gjetur thelbin e jetës, thotë Vandana Shiva. Por në një shoqëri të kapur nga kaosi i përparimeve teknologjike, bio-hackerave dhe përpjekjeve për të përmirësuar vetveten dhe natyrën, ajo ka frikë se po shkatërrojmë atë që është themelore.

“Çdo gjë fillon nga fara, por kemi harruar që fara nuk është makinë,” thotë Shiva. “Mendojmë se mund të krijojmë jetë, mund të ndërhyjmë në ADN-në delikate të një organizmi të gjallë, pa menduar për pasojat. Por ky është një iluzion i rrezikshëm.”

Për gati pesë dekada, Shiva ka qenë thellësisht e përkushtuar në luftën për drejtësi mjedisore në Indi. E konsideruar si një nga ambientalistet më të vendosura në botë, ajo ka punuar për mbrojtjen e pyjeve, ka kundërshtuar minierat ndotëse, ka ekspozuar rreziqet e pesticideve, ka nxitur bujqësinë organike dhe ka mbrojtur ekofeminizmin, teksa ka sfiduar korporatat e fuqishme kimike.

Lufta e saj për të mbrojtur farat e botës në formën e tyre natyrore – në vend të versioneve të modifikuara gjenetikisht dhe të komercializuara – është bërë thelbi i jetës së saj.

Filozofia dhe përpjekjet e Shivës kundër globalizimit në Indi shpesh janë krahasuar me ato të Mahatma Gandhit. Ndërsa Gandhi u bë i njohur për rrotën e tjerrjes si simbol i vetë-mjaftueshmërisë, simboli i Shivës është fara.

Tani në moshën 70-vjeçare, Shiva – e cila është e divorcuar dhe ka një djalë – ka kaluar jetën e saj duke refuzuar të përputhet me normat patriarkale që zakonisht u imponoheshin grave në Indi, sidomos gjatë viteve 1950. Ajo ka botuar më shumë se 20 libra dhe kur nuk udhëton për seminare ose fjalime, kalon kohën mes zyrës së saj në Delhi dhe fermës së saj organike në ultësirat e Himalajeve.

Ajo i atribuon shpirtin e saj të rezistencës prindërve të saj, të cilët ishin “feministë në një nivel që nuk kisha parë ndonjëherë – shumë përpara se të njihnim fjalën ‘feminizëm’”. Pas pavarësisë së Indisë më 1947, babai i saj u largua nga ushtria për të punuar në pyjet e Uttarakhand-it, ku Shiva lindi dhe u rrit me bindjen se ishte e barabartë me burrat. “Pyjet ishin identiteti im dhe që në moshë të re, ligjet e natyrës më mahnisnin,” thotë ajo.

Kur ishte gjashtë vjeçe, ajo gjeti një libër me thënie të Albert Einstein-it në një bibliotekë të vogël e të mykur në një shtëpi pyjore. E frymëzuar nga zbulimet e shkencës, ajo u vendos kundër të gjitha pengesave për t’u bërë një fizikante. Edhe pse shkolla e saj në manastirin rural nuk ofronte lëndë shkencore, prindërit e saj inkurajuan kuriozitetin e saj dhe gjetën mënyra që ajo të mësonte. Në të 20-at, ajo përfundoi doktoraturën në fizikën kuantike në një universitet kanadez.

Në vitin 1982, në fermën e nënës së saj në qytetin malor Dehradun, Shiva themeloi një fondacion kërkimor për të eksploruar ndërthurjen mes shkencës, teknologjisë dhe ekologjisë. Ajo filloi të dokumentonte “revolucionin e gjelbër” në Indinë rurale që nga fundi i viteve 1960, ku përpjekjet për të rritur rendimentin e të korrave dhe për të shmangur urinë çuan në mekanizimin dhe përdorimin e agrokimikateve.

Kjo periudhë i ngulit asaj kundërshtimin e përhershëm ndaj ndërhyrjeve industriale në bujqësi. Edhe pse revolucioni i gjelbër njihet se parandaloi urinë dhe futi modernizimin e nevojshëm në komunitetet rurale, ai gjithashtu krijoi një sistem të monokulturës së vazhdueshme në Indi. Fermerët u shtynë të braktisnin variantet vendase dhe të mbillnin vetëm grurë dhe oriz me rendiment të lartë, të cilat kërkonin cikle të shpejta dhe përdorim intensiv të plehrave dhe kimikateve. Kjo pati pasoja të rënda për tokën dhe mjedisin.

Kjo gjithashtu krijoi një varësi nga plehrat dhe kimikatet e subvencionuara, të cilat megjithëse të shtrenjta dhe shkatërrimtare për mjedisin, vazhdojnë të përdoren ende. Në shtete pjellore si Punjab-i, dikur i njohur si shporta e bukës së Indisë, toka është zhveshur nga mineralet e saj të pasura, lumenjtë janë tharë, ujërat janë ndotur nga mbetjet kimike e fermerët gjenden në një gjendje të vazhdueshme krize dhe zemërimi të thellë.

Dyshimet e Shivës për industrinë kimike u përkeqësuan në fillim të viteve 1990, kur mori pjesë në diskutimet e para për bioteknologjinë bujqësore dhe kur u zhvilluan planet e korporatave për modifikimin gjenetik të të korrave për përfitime komerciale.

“Kishte një garë midis kompanive për të zhvilluar dhe patentuar këto kultura të modifikuara gjenetikisht, por askush nuk mendonte për pasojat mjedisore apo për ndikimin e tyre në diversitetin biologjik. Ata donin vetëm të fitonin dhe të kontrollonin farat e gjithë botës. Më dukej shumë gabim,” thotë Shiva.

Në vitin 1991, pesë vjet para mbjelljes së parë të kulturave të modifikuara gjenetikisht, ajo themeloi Navdanya, një nismë për të ruajtur farat vendase të Indisë dhe për të inkurajuar përdorimin e tyre nga fermerët. Tetë vjet më vonë, ajo e çoi gjigantin kimik Monsanto në Gjykatën e Lartë të Indisë për prurjen e pambukut të modifikuar gjenetikisht pa leje.

Monsanto, i njohur për prodhimin e herbicidit “Agent Orange” gjatë Luftës së Vietnamit dhe për promovimin e kulturave të modifikuara gjenetikisht në vitet 1990, u përfshi në polemika të shumta dhe në vitin 2020 ofroi një pagesë prej 11 miliardë dollarësh për të zgjidhur paditë që lidhnin herbicidin e tij me kancerin. Megjithatë, kompania vazhdon të mohojë çdo keqbërje.

Shiva e përshkruan betejën me Monsanto-n si një përballje me një grup mafie dhe pretendon se ka pasur përpjekje e kërcënime të shumta me qëllim pengimin e punës së saj.

Përktheu: Riola Morina

Shkrimin origjinal mund ta gjeni këtu

___________________________________________________________

Ky artikull mbështetet nga qeveria gjermane dhe zbatohet përmes Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH në kuadër të Forumit Ndërkombëtar për Gratë, Paqen dhe Sigurinë 2024 – “Skema e Mbështetjes së Shoqërisë Civile (CSS)” organizuar nga Zyra e Presidentës së Republikës së Kosovës. Pikëpamjet dhe mendimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit. Ato nuk synojnë të pasqyrojnë opinionet apo pikëpamjet e GIZ-it dhe Zyrës së Presidentës së Republikës së Kosovës.