Lexime

Maya Angelou – feministja frymëzuese

Pasi e dëgjova për herë të parë zërin e Maya Angelou, nuk mund ta mendoja faktin që ajo do të heshtë ndonjëherë. Zëri i saj kishte një qëllim.

Ish-Marguerite Ann Johnson, autorja e famshme e së cilës “I Know Why the Caged Bird Sings” ishte një ndër autobiografitë e para të një gruaje zezake të shekullit XX që arriti një audiencë ndërkombëtare.

Angelou u bë një ikonë gjatë Lëvizjes për të Drejtat Civile dhe ishte mike e ngushtë me poetët Sonia Sanchez, Amiri Baraka, James Baldwin, Malcolm X, Martin Luther King Jr dhe shumë të tjerë. Ajo që e bënte unike këtë shkrimtare brilante, ishte puna e saj e vazhdueshme përveç të shkruarit. Gjatë gjithë jetës, ajo u angazhua kundër racizmit dhe veprimtaria e saj në humanizëm e në art ishte e pandalshme.

Rrugëtimi drejt të qenurit grua u formësua nga qasja politike dhe sfiduese e Maya , si dhe nga feminizmi që ajo trajtonte në veprimtarinë e saj poetike.

Kur ndoqa shkollën katolike ku shumica përbëhej nga të bardhët, në Dearborn, Michigan në fillim të viteve 1980, fjalët e Angelou ishin armë psikologjike për mbijetesë. Kur u botua “Still I Rise” në vitin 1978, isha në klasën e dytë. Një fëmijë i lindur pas Lëvizjes për të Drejtat Civile, me gërsheta afrikane, aftësi të avancuara leximi dhe qasje të pakufizuar në librat e nënës sime, kjo bëri që të bie në dashuri me poezitë në moshë të hershme. Nëna ime ishte një lexuese e shpejtë e librave. Rafti i librave në dhomën e saj të gjumit ishte i mbushur me kujtime, biografi rreth viteve të ’60ta, fatmirësisht, me shkrimet e Maya Angelou, Lorraine Hansberry dhe Alice Walker.

Më ndiqnin rrugës kur shkoja në shtëpi dhe për herë të parë në klasën e tretë shokët e mi të shkollës më quanin “zezake”. Ata na ndoqën në anën tjetër të rrugës Tireman, vija ndarëse midis Detroitit dhe Dearbornit, ku popullsia më e madhe e arabëve ende jeton jashtë Lindjes së Mesme. “Shkoni në shtëpi, zezakë!” ata na bërtitën mua dhe motrës sime ndërsa ecnim me shpejtësi (ne nuk vrapuam kurrë ) drejt shtëpisë, duke e ditur që vëllezërit tanë të mëdhenj do të ishin në sheshin e lojërave për t’u kthyer borxhin ditën tjetër.

Shtatë vjeç. Kjo është koha kur vajzat mësojnë se si të nderohen ‘për atë se kush jemi ne në të vërtetë dhe në lidhje me mënyrën se si na sheh bota. Pikërisht këtu formohet një përspektivë feministe – ai momenti kur poezia dhe vajzëria, pafajësia e humbur dhe raca përplasen me disa djem të bardhë, të egër, me shkopinj që të ndjekin përsëri deri në vendin ” ku përket”, kur në fakt ti ke menduar se e gjithë bota ishte e jotja.

Në moshën 7-vjeçare, Angelou heshti pasi i dashuri i nënës së saj e përdhunoi. Ajo e bindi veten se zëri i saj e kishte vrarë, kështu që ndaloi së foluri për gjashtë vite. Kjo është historia e shumë shoqeve të mia që u dhunuan në shtëpitë e tyre pa mbrojtje. Ky fillim i përbashkët, i veshur me tragjedi, do të bëhej pikënisja e saj si e mbijetuar, si intelektuale, si nënë beqare, si aktiviste, si avokate radikale dhe si zë për të drejtat e grave.

Besimi i saj në magjinë brenda gjuhës dhe mendjemadhësisë së plotkuptimtë më bënë të ndihesha krenare në trupin tim të dobët të vajzës zezake.

Puna e saj frymëzoi një erotikë e cila ishte e nevojshme, e pafalshme, që na fuqizoi ne si vajza adoleshente në vitet ’80, ndërsa po zbulonim shkrimtare gra që na i kishin fshehur – bell hooks, Ntozakë Shange, Audre Lorde dhe Sonia Sanchez.

Puna e hershme e Angelou-t bëri që shumë prej nesh t’i rritnim flokët në mënyrë natyrale, të organizoheshim në kampuset tona të kolegjit dhe të frikësoheshim më pak për të shfaqur ekzistencën tonë. Në vitet ’90 ne ishim organizatorë, aktivistë dhe shkrimtarë të zhurmshëm e me pasion , ishim të pajisur me mikrofona në kohën kur poezia dhe skena e hip-hopit ishte e dominuar nga burrat në të gjithë vendin.

Janet Jackson ishte Justice dhe Tupac ishte gjallë dhe në vitin 1993, vepra e Angelou po përflitej mes brezi të ri vajzash përmes Poetic Justice të regjisorit John Singleton.

(Të gjithë po binin në dashuri me poezinë Lucky)

Angelou ishte një zë i shquar i feminizmit dhe pushtetit mes grave të reja, shumë kohë përpara se shumë prej nesh të kuptonin ndikimin politik dhe social që arti mund të kishte në institucione dhe politikë.

Për vite me radhë ajo ishte zëri i vetëm i poetes zezake që e njihja vërtet dhe më e rëndësishmja, mund ta kuptoja. Kishte dhe ka një qasje në punën e saj, e cila e lejoi atë të prekte jetën e vajzave që nuk studionin teorinë feministe, por të cilat thjesht po kalonin ritin e kalimit për t’u bërë gra me ngjyrë në një vend që e përkufizonte bukurinë me diçka tjetër, dhe jo me reflektimin e tyre.

Një vend ku të jesh vajzë mund të jetë e rrezikshme.

Në moshën 7-vjeçare, kur Angelou ishte në heshtje, mijëra vajza të reja në mbarë botën heshtën për të njëjtën arsye. Ajo heshtje kolektive që lidh të gjitha gratë që dhunohen, ato të cilave u thuhet se nuk janë mjaft të bukura, zërat e tyre dhe britmat e zeza ua heshtën pjesën më të madhe të jetës.

Kjo poete e re dhe e zjarrtë, e cila lexoi një poemë të gruas zezake, “Statuja e zezë e Lirisë”, në Teatrin Apollo në 1995, duke fituar një audiencë famëkeqe e të ashpër të Harlemit, ishte gjithashtu shumë e qetë dhe e turpshme në shkollën fillore e rrethuar nga studentë të bardhë polakë dhe murgesha. Unë nuk do të mund ta shkruaja atë poezi në moshën 19-vjeçare, nëse nuk do të inspirohesha ngaDr. Maya Angelou. Nuk do të kisha pasur kurrë guximin ta lexoja me zë të lartë poezinë time në atë hapësirë, nëse vepra e Angelou nuk do të ishte tashmë një model i prekshëm për audiencën.

Kur ajo theu heshtjen e saj me “I know why the caged bird sings”, pavarësisht nga disa prej tragjedive të historisë së saj të jetës, ajo pa frikë krijoi një hapësirë të sigurt për të gjithë ne.

Sot, përderisa e shkruaj këtë, është ende kaq e vështirë të gjesh zëra të rëndësishëm, radikalë të shkrimtareve gra në programin mësimor të sistemit arsimor të SHBA-së, edhe pse shkrimtaret gra zezake kanë fituar Çmimet Kombëtare të Librit dhe Çmimet Pulitzer.

Përderisa festojmë zërin dhe jetën e kësaj shkrimtareje ikonë, shpresa ime për të gjithë ne, në mbarë globin është që të vazhdojmë të thyejmë heshtjen. Që ne të lejojmë që thelbi i vajzërisë sonë të lulëzojë në gra pa pengesa. Kështu që të mund të shohim fytyrat e vajzave të reja dhe të mos i imagjinojmë më të heshtura.

E përktheu: Ardhmërie Thaqi

Tekstin origjinal mund ta gjeni në: https://www.ebony.com/black-history/maya-angelou-the-feminist-999/