Lexime

Gloria Steinem: Për gratë nuk ekziston asnjë vend i sigurt

Sa është e përhapur dhuna ndaj grave në Amerikë?

Të shqyrtosh se sa e përhapur është dhuna dhe cili është ndikimi i saj është diçka e madhe sepse mendoj se nuk e dimë ende përgjigjen për asnjërën nga këto pyetje. Ne thjesht po zbulojmë se sa e përhapur është dhuna. Për shembull, duket sikur abuzimi seksual në fëmijëri ose abuzimi i grave në familje e në shtëpi është rritur, por në fakt nëse pyet gratë e moshës 60 ose 70 vjeç, ato thonë se incidenca është pothuajse e njëjtë. Ne thjesht nuk dinim për rastet e kohëve më të hershme. Pra, ne po zbulojmë vetëm majën e ajsbergut. Statistikisht, vendi më i rrezikshëm për një grua nuk është rruga. Është shtëpia e saj. Ka shumë të ngjarë që ajo të sulmohet nga një burrë me të cilin jeton. Është trauma që kjo dhunë shkakton që sapo kemi filluar ta kuptojmë. Është një libër i mrekullueshëm nga Judith Herman në të cilin ajo krahason traumën e përjetuar nga veteranët në luftë me veteranët e dhunës në familje ku zbulohet se veteranët e dhunës në familje vuajnë shumë më tepër traumë.

Kush është autorja dhe cili është libri i saj?

Judith Herman. Libri quhet Trauma dhe Shërimi. Nëse është dhunë në familje, është dikush nga i cili je i varur, që supozohet ta duash, kjo është shumë ndryshe nga të qenit i rritur, me uniformë, me një armik përballë. Shpesh nuk ofrohet mbështetje, kështu që trauma është shumë më e keqe dhe shumë më e gjatë. Është një libër i mrekullueshëm.

Cila mendoni se është origjina e dhunës së burrave ndaj grave? A i ka rrënjët në një shoqëri patriarkale? A është biologjike? Sociologjike? Një dëshirë për pushtet dhe kontroll?

Origjina e dhunës ndaj grave nga burrat nuk është biologjike. Nëse do të ishte kështu, do të ekzistonte në çdo kulturë. Ka kultura fisnore dhe më pak patriarkale në të cilat ka shumë pak dhunë, ose në të cilat dhuna është pothuajse e barabartë midis djemve dhe vajzave. Por në çdo rast nuk ka dhunë të organizuar. Nuk ka frekuencë përdhunimesh. Pra, dhuna nuk mund të jetë biologjike, është shoqërore.

Dhuna vjen nga mësimi i burrave për të dominuar. Nëse do të kesh një sistem dominues mashkullor, për të ruajtur sistemin, duhet t’i mësosh burrat të dominojnë. Pra, ata arrijnë të besojnë se kontrolli është pjesë e maskulinitetit. Disa burra, jo për fajin e tyre, kanë lindur në këtë lloj kulture, por ata janë të lidhur me dhunën dhe kontrollin si një lloj droge, kështu që nëse flisni me burra që kanë qenë të dhunshëm ndaj grave, ata do të flasin për dhunën pothuajse si një varësi. “Unë kisha nevojë për një rregullim, nuk ndjehesha si një burrë i vërtetë. Ajo mori guximin të mos e gatuante darkën në kohë, çfarëdo që ajo bënte më bënte të ndihesha paksa jashtë kontrollit, më pas përgjigjesha me dhunë”, thonë ata.

Si lidhen rolet gjinore me dhunën ndaj grave?

Nëse i mendoni rolet gjinore si thjesht politike, atëherë e kuptoni se rrethi i plotë i cilësive njerëzore është i ndarë në mënyrë që dy të tretat të jenë mashkullore dhe një e treta është femërore. Grave u mungojnë më shumë cilësitë e tyre njerëzore, kështu që ju do të na gjeni në ballë të përpjekjeve për ta ndryshuar këtë. Por edhe burrave u mungojnë disa. Fatkeqësisht ata janë mësuar se disa cilësi të pashmangshme si cenueshmëria, dhembshuria, ndjeshmëria dhe pasigurisa, janë femërore. Prandaj ata i shtypin këto ndjenja, i urrejnë dhe ndjejnë turp për to në vetvete.

Kjo është një humbje e vetvetes. Këto ndjenja janë pjesë e vetes suaj, kështu që kjo është origjina më e thellë e humbjes së vetëvlerësimit. Kur i shihni ato cilësi te njerëzit e tjerë, mund të kërcënoheni prej tyre. Keni frikë të jeni pranë grave. Sepse nuk është mashkullore të jesh pranë grave. Herën e fundit që keni qenë afër një gruaje, keni qenë fëmijë. Burrat mund të ndihen thjesht të pafuqishëm nga intimiteti, nga të qenit pranë një gruaje dhe gjithashtu nga ndjenjat e buta për të cilat u vjen turp.

Disa thonë se shoqëria është e strukturuar për të lejuar burrat të jenë të dhunshëm? A i inkurajojmë burrat të jenë të dhunshëm?

Shoqëria patjetër inkurajon dhe fal dhunën e burrave ndaj grave. Jo aq sa dikur kur ishte më pak e dukshme dhe kishte ende ligje në libra që e cilësonin si diçka të mirë që burrat të rrihnin gratë e tyre, përderisa ishte brenda kufijve të caktuar dhe gratë konsideroheshin si pronë. Gjatë valës së parë të sufragistëve në këtë komb, gratë cilësoheshin si pronë, si një tavolinë apo një karrige. Kështu që dhuna ndaj tyre ishte mjaft e falur. Ky qëndrim është zvogëluar, por është ende prezent.

Kjo fillon me efektin domino të supozimit se gjinia dhe marrëdhëniet seksuale midis burrave dhe grave janë mbizotëruese pasive. Kjo nuk është e vërtetë. Pra, ju e dini, shoqëria fal dominimin duke thënë këtë. Pastaj shkon deri në rrahje, tortura, vrasje. Vështirë se mund të hapësh një gazetë sot pa parë që një grua është vrarë nga një burrë për arsye të qarta gjinore.

A i inkurajon shoqëria gratë që të jenë viktima?

Po, shoqëria sigurisht i inkurajon gratë që të jenë viktima në çdo mënyrë. Domethënë nëse duam miratim, duhet të këndojmë muzikë vajtuese, edhe si këngëtarë ne këndojmë “blues”. Nuk është në rregull që një grua të ketë nën kontroll trupin e saj, sistemin e saj riprodhues, aq më pak jetën e saj. Madje ka kundërshtime për këtë. Pra pasiviteti shpërblehet si femëror. Në momentin kur ngrihesh për veten dhe përpiqesh të jesh autonome dhe të marrësh vendime për veten, etiketohesh me shumë emra që të gjithë i njohim e që janë shumë të zakonshëm. Ju mund të humbni punën tuaj. Ju mund të humbni kujdestarinë e fëmijës suaj. Ju mund të fajësoheni për dështimin e martesës tuaj edhe pse ishte burri ai që nuk mund të toleronte një marrëdhënie të barabartë. Nëse jeni rrahur, thuhet se e keni nxitur atë. Nëse ju përdhunojnë, thuhet se e keni ftuar përdhunuesin. Dua të them që ne të gjithë i dimë këto gjëra që janë shumë të thella në kulturë. Ato po pakësohen. Nuk dua që të dekurajohemi sepse kemi bërë përparim. Por ato janë ende të rrënjosura thellë.

Çfarë mund të bëjmë ne si shoqëri për të dekurajuar dhunën? Ka nga ata që thonë se është e pashmangshme. A mund të ndryshojmë? Si të ndryshojmë?

Dhuna nuk është e pashmangshme. Dua të them, e vetmja formë e pashmangshme e dhunës është ajo që ne e kuptojmë, e vetmja legjitime (nëse mund të ketë ndonjëherë dhunë legjitime) dhe kjo është vetëmbrojtja. Asnjë formë tjetër dhune nuk është legjitime. Nuk është kurrë e pranueshme që dhuna të përdoret për të zgjidhur një problem. Qoftë ky problem personal apo politik. Mirëpo ata do të thoshin se gjithmonë ka pasur luftëra, burrat gjithmonë i kanë rrahur gratë. Por kjo nuk është e vërtetë në të gjitha kulturat. Nuk ka pse të jetë e vërtetë. Hapi i parë është imagjinimi.

Ne duhet të imagjinojmë ndryshimin përpara se të fillojmë të lëvizim drejt tij. Ne gjithashtu nuk duhet të qëndrojmë vetëm në anën e kthesës së lumit dhe të shpëtojmë njerëzit që po mbyten. Normalisht kjo gjë është thelbësore, prandaj shpenzojmë kaq shumë para për programe që ndihmojnë viktimat e dhunës në familje, përdhunimit etj. Por disa prej nesh gjithashtu duhet të shkojmë në krye të lumit dhe të shohim pse njerëzit po bien. Kjo ka të bëjë me djemtë që mësohen se të jesh dominues është mashkullore dhe vajzave që u mësojnë se të jesh e dominuar ose të jesh pasive është femërore. Ne kemi pasur shumë njerëz në këtë vend që kanë pasur guximin t’i rrisin vajzat e tyre si djem të tyre. Kjo është e mrekullueshme sepse do të thotë se ato janë më të barabarta dhe fakti që gra të tëra tani po mbrojnë veten e tyre është arsyeja pse ne kemi këtë program. Por ka shumë më pak njerëz që kanë pasur guximin t’i rrisin djemtë e tyre si vajza të tyre. Kjo është ajo që duhet bërë.

A është barazia gjinore pjesë e përgjigjes?

Po, por jo vetëm barazi, sepse barazia mund të tingëllojë si barazim mes femërores dhe mashkullores dhe kjo nuk është çështja. Çështja është se nëse ne vazhdojmë të flasim për mashkulloren dhe femëroren duke ndjekur stereotipe, atëherë do t’i bëjmë gratë të shtypin dhe përçmojnë cilësitë e tyre të ashtuquajtura mashkullore dhe burrat t’i shtypin dhe të përbuzin cilësi të tyre të ashtuquajtura femërore dhe aty fillojnë të gjitha telashet. Pra, ajo për të cilën po flasim është një plotësim i vetvetes. Kuptimi që të gjithë njerëzit kanë të gjitha cilësitë njerëzore. Duke mos gdhendur veten. Ky përjashtim i cilësive është shkaku i këtij vakumi të brendshëm shpellor, të paplotësueshëm. Kështu ne përpiqemi ta mbushim zbrazëtirën me dhunë, drogë, punë e me çdo lloj varësie.

Në “Revolucioni përbrenda” ju flisni për vetëvlerësimin, duke thënë se urrejtja ndaj vetvetes çon në nevojën për të dominuar dhe për të qenë i dominuar. Përveç sfidimit të roleve tradicionale gjinore, a është pjesë e përgjigjes edhe përmirësimi i vetëvlerësimit? A është çështje e respektit të ndërsjellë? Çfarë këshille konkrete do t’u jepnit grave? Burrave?

Epo, unë mendoj se këshillat nuk janë të ndryshme për këto dy grupe sepse janë sfiduese për rolet gjinore. Por mund të tingëllojë ndryshe sepse edhe pse po përpiqemi të plotësojmë rrethin, ne po udhëtojmë në drejtimin që nuk është ndërmarr më parë. Kështu, për shembull, nëse mendoni për rregullin e artë, i cili u shkrua nga burrat për burrat, rregull ky shumë i zgjuar, ai udhëzon të trajtoni njerëzit e tjerë ashtu siç dëshironi të trajtoheni. Kjo është shumë e rëndësishme dhe shumë e dobishme. Por ne gratë duhet të trajtojnë veten ashtu siç i trajtojmë të tjerët. Pra ne duhet ta shikojmë anën tjetër të monedhës. Ne gjithashtu duhet të pranojmë se ka disa njerëz që nuk do të jenë në gjendje të ndryshojnë. Ka shumë shqetësim për krimin në këtë vend, por jo kur ai është krim kundër grave dhe fëmijëve.

Riedukimi është një zgjidhje afatgjatë. Po çfarë për atë afatshkurtër? Si e trajtojmë problemin në afat të shkurtër? Po në lidhje me zbatimin e ligjit dhe dënimin?

Disa njerëz nuk do të ndryshojnë, janë me të vërtetë të paaftë për të ndryshuar sepse modeli është i rrënjosur thellë në fëmijërinë e tyre, në edukimin e tyre e kështu me radhë, kështu që edhe pse po flasim për parandalimin afatgjatë, duhet të flasim gjithashtu për veprime afatgjata për mbrojtjen e viktimave të dhunës. Ne duhet të zbatojmë ligjet. Ligjet e shkruara nuk janë aq të këqija tani. Por zbatimi i tyre nga departamentet e policisë dhe nga gjyqtarët është shumë i gabuar. Te rasti i fëmijëve që janë viktima të abuzimit seksual në fëmijëri, nëse dhunuesi kërkon  kujdestarinë, në rastin mesatar kujdestaria i kthehet babait abuzues seksual. Gjykatat janë thjesht të tmerrshme në këtë drejtim.

Unë do të thosha se përveç zbatimit të ligjeve ekzistuese, që definitivisht nuk po ndodh tani, duhet të financojmë qendrat e krizave pas përdhunimeve dhe poashtu duhet ta ndryshojmë gjuhën. Ne duhet të ndalojmë së foluri se sa gra përdhunohen dhe duhet të flasim se sa burra përdhunojnë. Ne i përdorim këto folje pasive gjatë gjithë kohës sikur të ketë ndodhur me magji. Dikush i bëri ato vepre dhe ne duhet ta identifikojmë atë dikë. Gjithçka që dimë na tregon se ata fillojnë ta marrin seriozisht vetëm kur ka pasoja shumë të rënda për veprimet e tyre.

Gjithashtu mendoj se ne kemi nevojë për një lloj dëshmitari, pra të ketë një lloj programi për mbrojtjen e dëshmitarëve për gratë që ikin nga dhuna në familje. Sepse fenomeni i një burri që është i fiksuar pas kontrollit të një gruaje të caktuar dhe që e përndjek atë kudo tashmë është vërtetuar shumë mirë. Ne duhet të jemi në gjendje t’i zhvendosim gratë dhe fëmijët atje ku janë të sigurt.

Pse krimet ndaj grave nuk merren aq seriozisht? Ne kemi ligje, por ato nuk zbatohen gjithmonë. Pse ndodh kjo?

Epo, ligjet nuk zbatohen për një sërë arsyesh, por për shembull në Long Island ne bëmë një studim të burrave që ishin dhunues dhe zbuluam se profesioni i tyre më i shpeshtë ishte oficer policie. Shumë nga njerëzit që supozohet se duhet të zbatojnë ligjin janë kriminelë. Ata kanë shtypur diçka në fëmijërinë e tyre dhe nuk duan të mendojnë se janë abuzuar seksualisht si fëmijë ose se po abuzojnë me fëmijët e tyre dhe nuk mund ta pranojnë ose nuk do ta pranojnë, varësisht se sa thellë kjo shtypje është e varrosur. Por përsëri, thjesht nuk merret seriozisht nga shoqëria, pornografia e justifikon atë. Pjesa më e madhe e asaj që shfaqet në televizion, në tekstet e këngëve, në ilustrimet e xhaketave të diskografive e kështu me radhë, e justifikojnë atë dhe e bëjnë të duket në rregull. Sadomazochiazma – që ne e dimë shumë mirë se nuk ekziston në shoqëritë që nuk kanë abuzim me fëmijët – konsiderohet si një lloj shprehjeje natyrale seksuale.

Nëse keni dy grupe njerëzish dhe thoni se njëri është inferior ndaj tjetrit, gjë që është gënjeshtër, atëherë mënyra e vetme për të ruajtur gënjeshtrën është përmes dhunës ose kërcënimit me dhunë. Aty ku burrat dhe gratë bashkohen më së shumti me seksualitetin, pra në shtëpi, mu ai vend është mbushur me dhunë. Ne duhet të ndajmë seksualitetin dhe dhunën. Duhet të themi jo. Përdhunimi nuk është seks; është dhunë. Duhet të themi se pornografia nuk është erotikë, pornografia është skllavëri femërore. Erotika është dashuri, diçka shumë e ndryshme, shumë e ndërsjellë. Këto janë dy gjëra të ndryshme. Ne duhet në një mënyrë shumë të thellë, të ndajmë seksualitetin, intimitetin dhe dhunën.

Ka pasur shumë polemika mbi dallimet biologjike midis gjinive. Cili është mendimi juaj për këtë? A mund t’i mohojmë dallimet?

Epo e dini, sa herë që ka një hap përpara, ka një reagim të kundërt dhe kështu tani ne po shohim një reagim tjetër për trurin, dallimet e trurit, dallimet gjinore të përqendruara në tru. Rreth asaj se sa papritur do të sillemi si kafshë. Në fakt kafshët sillen shumë më mirë se ne, por ju e dini, dikush do të vijë dhe do të studiojë majmunët në robëri dhe do të thotë se kjo vlen për qeniet njerëzore, por kjo nuk qëndron. Kështu që unë thjesht mendoj se duhet të përdorim sensin tonë të shëndoshë dhe të kuptojmë se edhe nëse ata kishin të drejtë, nuk duhet të vazhdojë të jetë kështu. Dua të them se ajo që i bën qeniet njerëzore speciet që kanë mbijetuar gjatë gjithë kësaj kohe është përshtatshmëria jonë. Por mendoj se ka pyetje të mëdha nëse ka qenë ndonjëherë e drejtë për shkak se nuk ka qenë e vërtetë në të gjitha kulturat.

Por a nuk ka dallime të qenësishme midis sekseve të cilat nuk mund t’i injorojmë?

Epo, dallimi midis dy grave ose midis dy burrave ose midis dy njerëzve të bardhë ose midis dy njerëzve të zinj, është më i madh për të gjitha qëllimet përveç riprodhimit kur bëhet fjalë për seksin ose rezistencën ndaj sëmundjeve të caktuara kur bëhet fjalë për racën. Për të gjitha qëllimet e tjera, dallimet individuale janë më të mëdha se dallimet në grup. Nuk ka absolutisht asnjë kuptim të bësh gjykime në grup. Nuk mund të bëjmë gjykime në grup, duhet të bëjmë gjykime individuale.

Një shembull rreth problemit me këtë ide të dallimeve gjinore të pandryshueshme të bazuara në tru, janë njerëzit që janë personalitete të shumëfishta. Siç e dimë, fëmijët që janë abuzuar në mënyrë shumë sadiste për një kohë të gjatë janë në gjendje të shkëputen, disa prej tyre janë në gjendje të përdorin shkëputjen si një mënyrë për të mbijetuar dhe pastaj shpikin dikë të cilit kjo nuk i ndodh. Pra ata shpikin brenda vetes personalitete të ndryshme që kanë histori të jetës në vete. Shumë njerëz shpikin gjithashtu një personalitet të gjinisë së kundërt.

Le të themi se një djalë i vogël po abuzohet seksualisht nga një burrë, fakti që kjo është padyshim e papranueshme për të shoqërisht, e shtyn të shpikë një person femër të cilit person po i ndodh abuzimi. Ose një vajzë do të shpikë një person mashkull që mishëron zemërimin e saj e kështu me radhë. Ajo që është interesante për këtë është kur personi ndryshon nga një gjini në tjetrën, modeli i trurit ndryshon. Pra i gjithë truri djathtas-majtas, të gjitha këto gjëra mund të ndryshojnë në sekonda, në të njëjtin person. Kjo më thotë se ekziston një rreth, ndryshon kultura, biologjia, e kështu me radhë, por që sigurisht që mund të këtë ndërhyrje në një nivel kulturor që mund ta ndryshojë atë sjellje.

Si mund ta zvogëlojmë dhunën, jo thjesht ta ndëshkojmë atë?

Ne duhet të ndalojmë së rrituri djemtë që të mendojnë se ata duhet të vërtetojnë maskulinitetin e tyre duke qenë kontrollues apo duke mos treguar emocione apo duke mos qenë “vajza të vogla”. Mund të pyesësh fëmijët dhe nëse pyet një vajzë të vogël se çfarë dëshiron të bëhesh kur të rritesh, ajo do t’ju thotë tre gjëra. Djemtë janë e kundërta. Ata përmendin shumë gjëra, por nëse i pyetni po sikur të ishit një vajzë e vogël, ata mërziten shumë me idenë se mund të jenë kaq inferiore. Ata tashmë e kanë idenë se për të qenë djem duhet të jenë superiorë ndaj vajzave dhe ky është problemi.

Jeni këtu për të shënuar 20 vjetorin e Qendrës së Shërimit pas Përdhunimeve në Utah. Pse janë të nevojshme qendra të tilla?

Kjo qendër ka bërë një punë kaq të rëndësishme shpëtimtare dhe të dhembshur për këtë komunitet, saqë të gjithë duhet të ulen tani dhe të shkruajnë nga një çek për dhjetë përqind të të gjithë të ardhurave të tyre. Nuk mund të falënderoj apo të mbështes mjaftueshëm gratë që kanë bërë këtë punë të shpëtimit, dhembshurisë dhe ndjeshmërisë. Shpresoj që ne gjithashtu të festojmë këtë 20-vjetor nga burra që punojnë me burra të tjerë. Ka një sërë grupesh në vend dhe jam e sigurt se ndoshta ka edhe këtu, të cilët e konsiderojnë punën e burrave si përfundim të dhunës mashkullore, jo vetëm ndaj grave dhe fëmijëve, por edhe ndaj burrave të tjerë. Festa më e madhe do të ishte nëse do të ndalonim të sillemi sikur dhuna është problem i grave. Dua të them se krimi nuk është problem i viktimës, viktima nuk e ka krijuar krimin. Kjo është e vërtetë edhe në këtë rast. Janë burrat ata që po bëjnë përdhunimin dhe ne duhet të merremi me të në vitet e ardhshme.

E përktheu: Riola Morina

Tekstin origjinal mund ta gjeni në: https://www.pbs.org/kued/nosafeplace/interv/steinem.html?fbclid=IwAR0TlhzjIOxpkx3q7hLgO4DnYzfoWlPzxNp4s9RiWh9FhhLeavbt285v-Yg