Lexime

Formulimi seksist i Kushtetutës së Irlandës mund të ndryshohet me referendum

Më 8 Mars – Ditën Ndërkombëtare të Gruas, qytetarët irlandezë do të votojnë në referendum nëse do të zëvendësojnë apo jo klauzolën e kushtetutës irlandeze të njohur si “gruaja në shtëpi”.

Kjo klauzolë, e cila daton nga viti 1937, specifikon se: “Shteti njeh se me jetën e saj brenda shtëpisë, gruaja i jep shtetit mbështetjen pa të cilën nuk mund të arrihet e mira e përbashkët”. Më tej thuhet se: “Prandaj shteti do të përpiqet të sigurojë që nevoja ekonomike nuk do t’i detyroj gratë që të angazhohen në punë duke neglizhuar detyrat e tyre në shtëpi”.

Fillimisht, qëllimi i dispozitës ishte të njihte rëndësinë e kujdesit në shtëpi, i cili ofrohej ekskluzivisht nga nënat. Qëllimi ishte që nënat të mund të qëndronin në shtëpi e të mos detyroheshin të punonin për arsye financiare.

Megjithatë, ndihma shtetërore e nënkuptuar nga formulimi nuk u zbatua kurrë në praktikë. Gratë kurrë nuk u mbështetën financiarisht për të ofruar kujdes në shtëpi. Më keq, kushtetuta shpesh përdorej për të legjitimuar argumentet se vendi i gruas ishte në shtëpi dhe se politikat që përjashtonin gratë nga puna ishin të pranueshme.

Tani, si pjesë e një referendumi të dyfishtë, qytetarët irlandezë do të kenë mundësinë të ndryshojnë kushtetutën në një formulim neutral ndaj gjinisë. Poashtu me një tjetër votim ata do të vendosin nëse duhet ndryshuar përkufizimi kushtetues i familjes dhe të zgjerohet edhe përtej martesës.

Çfarë rrezikohet?

Para mbajtjes së referendumit duket se ka lindur njëfarë paqartësie mes disa grupeve që argumentojnë se heqja e referencës për gratë do të thotë heqja e çdo të drejte të grave për të qëndruar në shtëpi dhe për të rritur fëmijët e tyre.

Megjithatë, realiteti është se dispozita nuk ka rezultuar kurrë në ndonjë të drejtë për gratë që të qëndrojnë në shtëpi. As në ndonjë detyrim ekonomik për shtetin që të ndihmoj gratë që zgjedhin ta bëjnë këtë. Kjo është kryesisht për shkak të formulimit që kërkon vetëm që shteti të ‘përpiqet’ për të ofruar një mbështetje të tillë.

Efektivisht, kjo do të thotë se qeveria duhet vetëm të bëjë përpjekje dhe nuk është e detyruar të ndihmojë. Çdo përpjekje për të përdorur dispozitën për të siguruar këtë të drejtë ka dështuar në gjykata. Pra, dispozita aktuale nuk është vetëm një anakronizëm, por edhe e kotë. Asnjëherë nuk ka pasur efekt juridik pozitiv. Përkundrazi, na mbetet deklarata, në ligjin më themelor të shtetit, se gratë (dhe jo burrat) kanë detyra që duhet t’i kryejnë në shtëpi.

Kjo pjesë e kushtetutës është diskutuar prej kohësh dhe ka pasur shumë rekomandime për ta fshirë ose zëvendësuar atë. E fundit prej tyre erdhi nga një asamble qytetare e krijuar me qëllimin e këshillimit lidhur me fatin e klauzolës.

Në vitin 2022, kjo asamble votoi për zëvendësimin e klauzolës me një alternativë neutrale ndaj gjinisë. Por asambleja gjithashtu donte që fjalët të kishin kuptim e të mos bëheshin thjesht simbolikë, kështu që propozoi një formulim që do ta detyronte shtetin të merrte masa të arsyeshme për të mbështetur kujdesin, duke u inspiruar nga formulime të ngjashme në kushtetutën e Afrikës

së Jugut. Një komision parlamentar i ngritur për të shqyrtuar propozimet gjithashtu miratoi këtë formulim.

Megjithatë, qeveria irlandeze ka vendosur t’u japë njerëzve një version të zbutur. Amendamenti i propozuar në referendum thotë: Shteti njeh se dhënia e kujdesit nga anëtarët e një familjeje ndaj njëri-tjetrit, për shkak të lidhjeve që ekzistojnë midis tyre, i jep shoqërisë një mbështetje pa të cilën nuk mund të arrihet e mira e përbashkët dhe do të përpiqet ta mbështesë këtë dispozitë.

Një ndryshim i rëndësishëm, por një mundësi e humbur

Formulimi është një zhgënjim për ata që kishin shtyrë për reforma. Ndërsa zëvendëson gjuhën gjinore dhe heq nënkuptimin se vendi i duhur i një gruaje është në shtëpi, ai dështon të angazhojë shtetin për të ofruar mbështetje për njerëzit që punojnë në shtëpi duke u kujdesur për të tjerët. Ashtu si përpara referendumit, ato nuk mund të presin që të përfitojnë apo të marrin të drejta që i kompensojnë për këtë punë thelbësore.

Teksti i propozuar thjesht zëvendëson fjalën ‘përpjekje ose endeavour’ me fjalën ‘përpiqem ose strive’. Kjo do të thotë se nuk ka gjasa të rezultojë me ndonjë të drejtë konkrete apo ndonjë detyrim ligjor nga ana e shtetit.

Pra, ndërsa një anakronizëm historik duket se do të korrigjohet me këtë referendum, Irlandës i kërkohet në thelb të zëvendësojë një nen jo-funksional me gjuhë të vjetëruar dhe patronizuese me një nen të ri jo-funksional por me gjuhë pak më të pranueshme.

Edhe pse mund të jetë zhgënjyese që nuk pritet të rrjedhin të drejta apo detyra pozitive, heqja nga kushtetuta e një mentaliteti të viteve 1930 që nuk pasqyron në asnjë mënyrë realitetin e jetës irlandeze në shekullin 21-të është të paktën një përmirësim dhe me siguri ia vlen një votë pro.

Laura Cahillane

E përktheu: Blenda Asllani

Shkrimin original mund t’a gjeni në https://theconversation.com/according-to-irelands-constitution-a-womans-duties-are-in-the-home-but-a-referendum-could-be-about-to-change-its-sexist-wording-222477