Alb Eng
Për QIKA 1≠1
Lajme

Shahu i grave po penalizohet nga seksizmi

QIKA 2.12.2021

Nga fundi i shfaqjes së Netflix “Queen Gambit” që ndihmoi popullaritetin e shahut, Beth Harmon mposht një numër të madh kampionësh burra përpara se të mposht Vasily Borgov, kampionin botëror rus. Mirëpo, trillimi mbetet i ndarë ashpër nga faktet. Siç tha Magnus Carlsen para se të fillonte mbrojtjen e tij të titullit botëror në Dubai, nuk ka asnjë lojtare aktive grua në top 100-shen, tani që Hou Yifan nga Kina, e cila renditet e 83-ta, po fokusohet në akademi. Pyetja është pse?

Për Carlsen, tema ishte shumë e ndërlikuar për t’u përgjigjur me disa fjali, por sugjeroi se një sërë arsyesh veçanërisht kulturore, ishin fajtore. Disa, megjithatë ende besojnë se kjo varet nga biologjia. Në vitin 2015, Nigel Short, nënkryetar i federatës botërore të shahut, pohoi se “burrat janë të prirur të jenë shahistë më të mirë se gratë”, duke shtuar: “Duhet ta pranoni këtë me hijeshi.”

Ky pretendim tërhoqi vëmendjen e shahistes më të njohur grua, Judit Polgar, e cila u rendit në vendin e 8-të në botë dhe çuditërisht ka një rekord fitoresh kundër Short. “Nuk varet nga biologjia. Është po aq e mundur që një grua të bëhet më e mirë si çdo burrë. Por ka kaq shumë vështirësi dhe kufij social për gratë në përgjithësi në shoqëri. Kjo është ajo që i bllokon ato”, tha ajo për The Guardian.

Polgar, i cili mundi 11 kampionë aktualë ose të mëparshëm të botës në shah të shpejtë ose klasik, përfshirë Garry Kasparov dhe Magnus Carlsen, përpara se të tërhiqej në vitin 2014, beson se një fillim i hershëm, inkurajimi i vajzave për të menduar mirë dhe mësimdhënia e mirë janë faktorë vendimtarë. “Të gjithë kampionët dhe lojtarët e mëdhenj fillojnë të luajnë shah dhe të njihen me lojën në një moshë shumë të hershme”, thotë mjeshtri hungarez, i cili tani është një komentues në Chess24.

Biologia e zhvillimit Emma Hilton gjithashtu hedh poshtë idenë se hendeku midis burrave dhe grave mund të bazohet në gjenetikë. “Një pikë thelbësore është se shahu ka një fillim jashtëzakonisht të shtrembër – më shumë djem mësojnë të luajnë lojën sesa vajzat. Kjo e bën jashtëzakonisht të pamundur që ne të shohim një kampione bote grua”, thotë ajo.

Mjeshtrja ndërkombëtare angleze Jovanka Houska beson se ky shtrembërim ka efekte negative në fusha të tjera, veçanërisht kur bëhet fjalë për të qenë e vetmja vajzë në një grup. “Ne kemi situata ku vajzat nuk ndihen shumë rehat duke luajtur, ndërsa djemtë mund të rrinë rrotull, të bëjnë miq, të luajnë mes tyre dhe në këtë mënyrë të përmirësohen”, thotë ajo.

A është edhe seksizmi një faktor? “Është, për fat të keq. Kjo është kryesisht për shkak se ka kaq pak gra që luajnë. Kjo është përforcuar nga federatat kombëtare që nuk i publikojnë arritjet tuaja për t’iu ndihmuar me financimin. Kur shikoj situatën në të gjithë Evropën, shoh shumë lojtare të njohura që luftojnë federatat e tyre për gjëra themelore”, thotë Houska.

Ekziston edhe një anë shumë më e errët në gjithë këtë. Vitin e kaluar, mjeshtrja e grave në Fide, Alexandra Botez, e cila është gjithashtu gruaja më e njohur e shahut, foli për përvojat e saj tronditëse në këtë sport dhe paralajmëroi: “Në shah shumë sjellje grabitqare janë normalizuar”.

Sipas Botez-it, është shumë e zakonshme që burrat të përdorin moshën dhe pozicionin e tyre për të shkuar në “gjueti” për gratë dhe vajzat. “Ka kaq kohë që ka vazhduar dhe askush nuk reagon. Shkalla në të cilën njerëzit nuk thonë kurrë asgjë dhe i shohin gjërat si normale është mjaft drithëruese”, tha ajo. Gra të tjera i kanë bërë jehonë shqetësimeve të ngjashme për The Guardian, por asnjëra prej tyre nuk ka dashur të dalë publikisht.

Megjithatë, ka edhe shenja inkurajuese. Siç thekson Houska, është shumë më e zakonshme të shohësh shahiste dhe komentatore sesa vetëm disa vite më parë. “Është shumë e rëndësishme të kesh atë dukshmëri. Sepse nëse vajzat kanë modele, ato mund të fillojnë të rregullojnë pritshmëritë dhe synimet e tyre”, thotë ajo. Organizata Fide e ka caktuar gjithashtu vitin 2022 si “Viti i gruas në shah”, megjithatë Dvorkovich pranon se mund të bëhet më shumë për të ndihmuar gratë të përparojnë.